Nhớ Thạch Lam – Tiến sĩ Huỳnh Văn Hoa

Nhớ Thạch Lam

NHỚ  THẠCH  LAM

          ” Tôi đang đi trên con đường chi chít dấu chân với chút bồi hồi – con đường đến với Thạch Lam. Một kiếp sống mỏng manh ( 1910- 1942 ). Một đời văn ngắn ngủi. Tác phẩm đếm trên đầu ngón tay. Tại sao “dư âm” lại dằng dặc dường ấy

(Hoàng Thị Thương-Tiếng nói tri âm-NXB Trẻ-1994-Trang 155)

        Cho đến bây giờ, không chỉ tác giả bình truyện ngắn Hai đứa trẻ , mà hình như là, những ai đến với thế giới nghệ thuật của Thạch Lam, cũng đều có chung tâm tình và suy nghĩ như thế.

        Thạch Lam là một hiện tượng văn học lạ của Việt Nam. Hơn nửa thế kỉ đã trôi qua, kể từ ngày nhà văn đi vào cõi vĩnh hằng, những gì ông để lại cho đời luôn là lực hút đối với bao thế hệ người đọc. Và giờ đây, khi sáng tác của Thạch Lam đã tự khẳng định được tính hiện đại, tính nhân văn và độc đáo của nó, thì người đọc vẫn chưa hết băn khoăn, tự hỏi rằng, cái gì đã gây men, đã thành rượu nơi những sáng tác của ông. Phải chăng đó chính là giọng điệu của nhà văn ?

Thạch Lam có giọng trần thuật riêng của mình. Quả vậy, Thạch Lam đã tạo được hơi văn, văn khí, giọng văn riêng, không giống bất kì nhà văn nào trong Tự lực văn đoàn. Giọng văn Thạch Lam là giọng thủ thỉ, tâm tình, trầm tĩnh nhưng lại ý vị, sâu sắc, cảm động.

        Truyện ngắn Thạch Lam, trước sau, vẫn là giọng nhỏ nhẹ, đằm thắm, không  ồn ào, cả khi đề cập đến những vấn đề bức xúc của cuộc sống. Giọng văn ấy thấm vào từng chi tiết nghệ thuật, từng góc khuất của tâm hồn, tạo nên nhịp điệu riêng của Thạch Lam. Nhà văn đã từng quan niệm: “Tôi không có ý muốn kể những chuyện thần tiên hay lãng mạn, nhưng những cảm tưởng của tôi đối với đời kín đáo và giản dị quanh mình” (Lời nói đầu Gió đầu mùa ).

Untitled 2 min - Nhớ Thạch Lam - Tiến sĩ Huỳnh Văn Hoa

          Ngôn ngữ văn chương Thạch Lam thường có thiên hướng đi về những vẻ đẹp bình dị của đời thường, những cảm thông với số phận con ngưòi. Đằng sau những trang văn của ông, người đọc thấy xao xuyến cả tâm hồn. Hãy nghe ông nói về cành tre quê hương: “Cành lá tre này cũng như những cành lá tre khác, không có gì đặc biệt. Nhưng tôi không bao giờ nhìn ngắm một cành tre, mà không thấy nổi lên trong lòng những ý nghĩ và cảm giác lúc nào cũng giống nhau. Khi thấy các lá tre gió thổi vút một chiều, tôi cảm thấy một vang động âm thầm và kín đáo trong tâm hồn. Hình như một cảm giác gì thanh thoát và lạnh lẽo, một cái gì vừa cứng cỏi lại vừa chua xót, vừa tha thiết lại vừa lãnh đạm, như tâm hồn một nhà ẩn dật thời xưa, chán những điều thế tục, đem dấu cái tài năng không dược ai biết trong rừng núi… Tre cũng như thông, được người xưa lấy làm biểu hiện của người thanh tao, danh lợi không phàm, và trong ngọn gió đầu sương vẫn giữ được tâm hồn ngay thẳng”.

        Những mòn mỏi, u tối của kiếp người được Thạch Lam nói đến với bao thiết tha, cảm động. Đó là Tâm trong Cô hàng xén, là Lan trong Tình xưa,  là mẹ Lê trong Nhà mẹ Lê, là Sinh trong Đói, là Huệ trong Tối ba mươi,…  Ở nhiều truyện ngắn, Thạch Lam thường đứng dưới điểm nhìn của nhân vật để  mô tả, hoá thân vào hình tượng để dẫn dắt câu chuyện. Nhân vật thường xưng “tôi”.

       Ngay một truyện ngắn như Hai đứa trẻ cũng là sự hồi ức về tuổi thơ của tác giả. Thế Uyên, cháu của Thạch Lam, đã viết: “Truyện ngắn hai chị em bán hàng xén ở phố huyện kế nhà ga xe lửa cố gắng thức đợi tàu tối đi qua, chỉ là hồi ức. Cô chị là mẹ tôi, đứa em trai là Thạch Lam “, rồi ” đây là nhà bác Lê, đây là bà cụ hay mua rượu của hai chị em Liên trong một truyện ngắn” (Những người đã qua, Nguyệt san Văn uyển, số 6, 10-1968).

         Thế Lữ cũng khẳng định: “Không có một sáng tác nào của Thạch Lam mà không có rất nhiều Thạch Lam trong đó“. Sự trải nghiệm của bản thân đã góp phần làm nên tình tiết, tâm trạng, kết cấu, nghĩ suy của nhiều nhân vật trong  sáng tác của ông.

         Thạch Lam yêu thiên nhiên, yêu Hà Nội với một tình yêu sâu đậm, thiết tha, đầy cá tính. Người ta nói đến màu sắc dân tộc trong sáng tác của Thach Lam, nói đến tình yêu quê hương của ông trong những áng văn đầy chất trữ tình với giọng văn riêng biệt không lẫn vào đâu của giai đoạn văn học 1930-1945.

         Ông yêu cây liễu ven Hồ Tây, cây liễu trở thành một phần đời của tác giả, sống với ông cho đến phút lìa đời. Đó là “gốc liễu hay tâm hồn nghệ sĩ” của Thạch Lam. Ông  trần thuật về cuộc sống quanh mình bằng một giọng văn dồi dào cảm xúc. Những thiên truyện xuất sắc của ông bao giờ cũng tạo ấn tượng bằng cảm giác, gây hiệu quả thẩm mĩ cao. Cơn gió lạnh đầu mùa làm se lạnh cả không gian và lòng người (Gió lạnh đầu mùa). Ánh nắng cuối ngày và tiếng trống thu không, vang ra từng tiếng gọi chiều về, một buổi chiều êm ả như ru, rồi bóng tối ngập dần. Ôi cái buồn của buổi chiều quê và cái khao khát, chờ đợi một thế giới khác đầy thánh thiện và trong sáng của chị em Liên ở Hai đứa trẻ sao gần gũi, thiết tha với chúng ta đến thế! Cũng như “chất dịu ngọt giăng tơ ở đâu đây” trong Dưới bóng hoàng lan, làm con người hướng về cái đẹp, giữ lấy cái thiên lương hay cái lạnh lẽo trùm lên tâm hồn hai cô gái giang hồ trong giây phút thiêng liêng tiễn năm cũ, lòng sắt se nghĩ đến một căn nhà ấm cúng, đón năm mới,…không bao giờ có được trong Tối ba mươi… Tất cả, tất cả đã đưa người đọc rung lên những”sợi tơ lòng” của tâm hồn mình khi đến với Thạch Lam.

       Thạch Lam là nhà văn yêu Hà Nội với tình yêu đặc biệt. Nói như Hồ Dzếnh:

          “Trước Thạch Lam, chưa mấy ai phát hiện được đầy đủ cái thi vị, tinh hoa của những món thổ ngơi Hà Nội“. Quả vậy, ông như người chép sử Hà Nội, chép bằng cái nhìn, tấm lòng của một nhà văn nặng lòng với mảnh đất nghìn năm văn vật. Trong Hà Nội 36 phố phường, Thạch Lam nói rõ: “Người Pháp có Paris, người Anh có London, người Tàu có Thượng Hải…chúng ta cũng có Hà Nội“. Đó là những món quà rong, những tiệm phở, những thứ bánh theo mùa của Hà Nội. Hương vị của đất nước phả vào từng trang văn, giản dị và thanh khiết, tinh tế và trân trọng. Không có lòng yêu thành thực, yêu đến say đắm đất và người Hà Nội thì làm sao có thể viết được một cách lịch lãm như thế về đất lề kẻ chợ Thăng Long. Văn ấy, giọng ấy chỉ có Thạch Lam.

        Thạch Lam, nhà văn tài hoa ấy đã lặng lẽ ra đi ở tuổi ngoài ba mươi. Con người suốt một đời mải mê đi tìm cái đẹp, tôn thờ cái đẹp, đã gửi lại cho đời những trang viết thấm đẫm chất nhân văn và tình tự dân tộc. Nhớ Thạch Lam là nhớ về một nhà văn đã góp phần đổi mới nghệ thuật văn chương Việt Nam hiện đại, tiếp cận với văn học thế giới.

                                                                           TS. Huỳnh Văn Hoa

     


     

BÌNH LUẬN

Vui lòng nhập bình luận của bạn
Vui lòng nhập tên của bạn ở đây