MỘT VÀI SUY NGHĨ VỀ ĐẠI THI HÀO R. TAGORE VÀ VIỆC DỊCH, XUẤT BẢN CÁC TÁC PHẨM TAGORE
Nhà thơ Nguyễn Kim Huy
1. Là một dân tộc yêu thơ ca, yêu cái đẹp và sự an lành, yêu hòa bình và luôn tràn đầy khát vọng hướng về cái cao đẹp của tâm hồn con người, người Việt từ lâu đã đọc, đã yêu mến các thiên tài thơ ca của nhân loại, từ Lý Bạch Đỗ Phủ Trung Quốc đến Pushkin, Lermontov của Nga, Lamartine của Pháp, Goethe của Đức, Lord Byron của Anh… Đặc biệt, với sự tương đồng, gần gũi giữa hai nền văn hóa Việt – Ấn, đại thi hào R. Tagore chiếm một sự yêu mến, ngưỡng mộ vô cùng trong lòng người yêu thơ chúng ta, tên tuổi R. Tagore Ấn Độ gần gũi, quen thuộc như tên tuổi đại thi hào Nguyễn Du Việt Nam. Tagore luôn là một trong những thi hào vĩ đại nhất của nhân loại, một nhà nhân đạo cao cả, một triết gia thông thái, một người đấu tranh không mệt mỏi cho tình yêu cuộc sống và hoà bình. R. Tagore như người mang quà tặng của thượng đế, thể hiện bằng tình yêu và lòng nhân ái cao cả của mình, dâng hiến nhân loại thống khổ một trái tim mẫn cảm và chan chứa tình yêu con người.
2.Trong Lời giới thiệu của chính mình cho tập “Những bài thơ”, đại thi hào Tagore có những câu thơ rất thi vị, thú vị và mãi đến bây giờ vẫn còn nóng hổi tính thời sự của việc in – xuất bản – phát hành thơ như mới vừa được viết ra:
Than ôi, những bài thơ dành cho đôi tai lắng nghe
bị ràng buộc ngày hôm nay như những sợi xích nô lệ
trước mắt chủ nhân của chúng
và bị đày vào màu xám của những giấy tờ không giai điệu
và những người lẽ ra phải được hôn mãi mãi
đã lạc lối trong thị trường nhà xuất bản.
Bởi đó là một thời đại tuyệt vọng, vội vàng và hối hả
và nàng thơ trữ tình phải thực hiện cuộc hành trình
đến nơi hò hẹn của trái tim
trên xe điện và xe buýt.
…….
Tôi tuyệt vọng sinh ra trong thời đại máy in bận rộn – một sự trễ muộn
Kalidasa
và bạn, tình yêu của tôi, biến điệu hoàn toàn.
(Bùi Xuân dịch)
Nhà xuất bản Đà Nẵng tự hào và vinh dự khi được góp phần cùng các dịch giả xuất bản, giới thiệu các tác phẩm vĩ đại của R. Tagore đến với độc giả Việt Nam. Năm 1989, sau 5 năm thành lập, Nhà xuất bản đã tổ chức dịch, in và phát hành tiểu thuyết “ Nàng Binodini” ca ngợi tình yêu say đắm mãnh liệt với những ma lực huyền bí vừa nối kết vừa ràng buộc vừa thăng hoa vừa con người của R. Tagore qua bản dịch của Hồng Tiến. Năm 1996 và đầu những năm 2000, Nhà xuất bản tiếp tục giới thiệu qua nhiều lần xuất bản và tái bản các tập thơ “Lời dâng”, “Tâm tình hiến dâng” mang đậm tinh thần thơ mênh mang từ tâm hồn, trái tim con người thấu đến ngàn cõi thiên hà vũ trụ của Tagore qua các bản dịch xuất thần của Đỗ Khánh Hoan từ trước 1975 với sự cộng tác phát hành của Nhà sách Đinh Phú Hòa – Huế.
Nhưng ấn tượng nhất với chúng tôi vẫn là lần đầu tiên cùng làm việc với nhà thơ Bùi Xuân về bản dịch tập thơ Tagore “Bầy chim lạc” năm 2012 của anh. Sau đó là “Mùa hái quả” năm 2013 và năm 2015 là “Người thoáng hiện”… Say đắm thơ Tagore, Bùi Xuân mê mải lội trong thế giới thơ mênh mang, bí ẩn và huyền diệu, ngập tràn tình yêu, ánh sáng và hương hoa của thiên tài thi ca R. Tagore bằng thái độ tin sùng của một tín đồ hơn là một dịch giả chuyển ngữ thơ. Anh mê man, nâng niu mỗi câu, mỗi chữ, trăn trở suy nghĩ, vận dụng đến tất cả mọi nguồn lực ngôn từ, kiến thức, khả năng cảm thụ và cảm xúc để có thể đạt được đến sự hoàn hảo mỹ mãn trong việc thể hiện tinh thần và nội dung thơ Tagore qua âm điệu ngôn từ Việt. Tôi bắt gặp trong tinh thần làm việc của anh ở các bản dịch thơ Tagore là tinh thần của một người sáng tác hơn là một người dịch thuật… Ở mức độ nào đó, Bùi Xuân, với tư cách là người chuyên dịch thơ Tagore, thật sự đã có công rất lớn trong việc thắp lại ngọn lửa tình yêu đối với thơ Tagoere trong người yêu thơ Việt những năm đầu thế kỷ XXI, giữa một thế giới công nghệ thông tin lên ngôi với bao biến động về chiến tranh, dịch bệnh, khủng bố, thiên tai… tưởng như thơ và các nhà thơ đang dần bị khuất lấp lãng quên trong vòng xoáy nhân sinh dữ dội hiện nay.
Ba tập thơ “ Bầy chim lạc”, “Mùa hái quả”, “Người thoáng hiện” do Bùi Xuân chuyển ngữ đã được NXB Kim Đồng tái bản năm 2017 với Tủ sách chọn lọc “Văn học Ấn Độ”, chứng tỏ thêm lần nữa sự yêu mến thơ Tagore và các bản dịch thơp Tagor từ nhà thơ Bùi Xuân của người yêu thơ Việt hiện nay vẫn đang lan tỏa mạnh mẽ, sâu rộng.
Hiện Bùi Xuân đang tiếp tục cộng tác với NXB Đà Nẵng để hoàn thành công việc dịch và xuất bản hai thi phẩm khác của Tagore: Những khúc hát của Kabir (Song of Kabir, tập thơ của Kabir do R.Tagore dịch ra tiếng Anh), Những bài thơ (Poems, tập thơ của R.Tagore), Đứa trẻ (The Child, tập thơ của Tagore)… Từ thành công của ba tập thơ dịch trước đây, chúng ta có thể tin và hy vọng vào những thi phẩm mới này của đại thi hào Tagore sẽ có điều kiện tiếp tục được bạn đọc nồng nhiệt chào đón.
3.Với số lượng tác phẩm đồ sộ R. Tagore để lại về thi ca, văn xuôi, triết học, âm nhạc mà trong đó thơ chiếm phần lớn (hơn 1.000 bài của 50 tập thơ), 12 bộ tiểu thuyết, luận văn, hàng trăm truyện ngắn, kí, 42 vở kịch, 2000 tranh vẽ…, việc dịch, xuất bản và giới thiệu tác phẩm Tagore ở Việt Nam với chừng trên dưới 10 tác phẩm như vậy là quá ít, quá khiêm tốn. Thiết nghĩ, nên có một chương trình nghiên cứu, đầu tư tổ chức dịch thuật và xuất bản các tác phẩm của đại thi hào ở một quy mô quốc gia, xứng đáng với tầm cỡ của ông. Rất cần sự quan tâm của các tổ chức, các cấp các ngành, đặc biệt là sự hỗ trợ cộng tác của Đại sứ quán Ấn Độ tại Việt Nam để điều đó sớm trở thành hiện thực. NXB Đà Nẵng hy vọng và mong muốn sẽ tiếp tục xuất bản được nhiều tác phẩm của Tagore và các công trình nghiên cứu về R. Tagore trong tương lai từ sự hỗ trợ, cộng tác này.
Đà Nẵng ngày 24 tháng 7 năm 2020
NKH
