Là quốc gia ven bờ Thái Bình dương, Việt Nam chịu ảnh hưởng bởi những tác nhân thời tiết đến toàn bộ khu vực rộng lớn này, điển hình là hiện tượng El Nino và La Nina.
Hiểu thế nào về hiện tượng La Nina và El Nino?
Mưa lớn tại nhiều tỉnh miền Trung đã khiến hàng nghìn ngôi nhà chìm sâu trong biển nước. Ảnh: Thanh Thủy-TTXVN
El Nino là từ được dùng để chỉ hiện tượng nóng lên dị thường của lớp nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và Đông Thái Bình Dương, kéo dài 8 – 12 tháng, hoặc lâu hơn, thường xuất hiện 3 – 4 năm 1 lần, song cũng có khi dày hơn hoặc thưa hơn.
La Nina là hiện tượng lớp nước biển bề mặt ở khu vực nói trên lạnh đi dị thường, xảy ra với chu kỳ tương tự hoặc thưa hơn El Nino. Hiện tượng La Nina có thể xuất hiện ngay khi hiện tượng El Nino suy yếu, nhưng có khi không phải như vậy.
ENSO là chữ viết tắt của các từ ghép El Nino Southern Oscillation (El Nino – Dao động Nam) để chỉ cả 2 hai hiện tượng El Nino và La Nina và có liên quan với dao động của khí áp giữa 2 bờ phía Đông Thái Bình Dương với phía Tây Thái Bình Dương – Đông Ấn Độ Dương (Được gọi là Dao động Nam) để phân biệt với dao động khí áp ở Bắc Đại Tây Dương).
Thuật ngữ El Nino trong tiếng Tây Ban Nha có nghĩa là “Chúa hài đồng”, cách gọi này được đặt tên cho hiện tượng kỳ lạ xảy ra ở khu vực biển các nước Peru và Chile đó vào thời kỳ mùa đông có những năm nước biển ở khu vực này ấm lên, mưa nhiều, sinh vật phù du phát triển dẫn đến tôm cá khu vực này xuất hiện nhiều, trái với quy luật tự nhiên, hiện tượng này thường có chu kỳ từ 3 đến 10 năm, và xuất hiện trước ngày lễ Giáng sinh của năm đó, vì vậy mới có thuật ngữ El Nino – Chúa hài đồng.
Ngược lại với hiện tượng El Nino là hiện tượng La Nina, nhiều năm, nước biển khu vực trên trở nên lạnh đi, tôm cá ít hơn mọi năm và thuật ngữ La Nina được dùng để đặt tên cho hiện tượng này.
Hiện tượng La Nina và El Nino gây biến động thời tiết như thế nào?
Hiện tượng El Nino và La Nina thể hiện sự biến động dị thường trong hệ thống khí quyển – đại dương với quy mô thời gian giữa các năm, có tính chu kỳ hoặc chuẩn chu kỳ.
Chu kỳ hoạt động của hiện tượng El Nino từ 2 đến 7 năm, có khi trên 10 năm. Thời gian xuất hiện trung bình của một hiện tượng El Nino là 11 tháng, dài nhất 18 tháng (El Nino 1982 – 1983).
Hiện tượng La Nina thường bắt đầu hình thành từ tháng Ba đến tháng Sáu hằng năm, và gây ảnh hưởng mạnh nhất vào cuối năm cho tới tháng hai năm sau.
Chu kỳ của hiện tượng La Nina thường kéo dài hơn chu kỳ của hiện tượng El Nino. Thời gian trung bình của một lần xuất hiện hiện tượng La Nina là 14 tháng, nhiều nhất 24 tháng.
Hoạt động của El Nino
Dưới áp lực của gió tín phong (hay còn gọi là gió mậu dịch là gió thổi thường xuyên trong những miền Cận Xích đạo. Gió mậu dịch thổi từ những miền áp cao ở các vĩ độ ngựa về vùng áp thấp xung quanh xích đạo) lên mặt đại dương mà mực nước biển ở khu vực phía Tây Thái Bình Dương cao hơn phía Đông 30 – 70cm, khi gió tín phong suy yếu dẫn đến lượng nước trồi suy giảm, dòng nước ấm từ vùng bể nóng Tây Thái Bình Dương nhanh chóng dồn về phía Đông làm cho biển khu vực này nóng lên dị thường.
Do nhiệt độ bề mặt biển cao, lượng ẩm nhiều, gây mưa lớn cho khu vực phía Đông, lượng sinh vật phù du trong nước biển phát triển mạnh do điều kiện nước ấm kéo theo lượng tôm cá nhiều cho khu vực Peru, Chile.
Do sự dịch chuyển của lớp nước ấm bề mặt, dẫn đến lớp nêm nhiệt ở bờ Tây mỏng đi, nhiệt độ bề mặt biển ở đây lạnh đi dị thường dẫn đến ít mưa cho khu vực phía Tây Thái Bình Dương trong pha El Nino.
Hoạt động của La Nina
Khi gió tín phong mạnh lên, áp lực gió lên bề mặt tăng lên, hiện tượng nước trồi sẽ làm nhiệt độ bề mặt biển phía Đông lạnh đi dị thường, dòng chảy hướng Đông, do gió tín phong tạo ra sẽ đưa lượng nước ấm bề mặt dồn về phía Tây, lớp nêm nhiệt ở phía Tây dày lên, hoàn lưu Walker mạnh dần lên, nhiệt độ bề mặt biển cao hình thành dòng thăng ở phía Tây Thái Bình Dương gây mưa cho khu vực này, còn ở phía Đông, nước trồi mạnh làm bề mặt biển lạnh đi dẫn đến ít mưa, lượng sinh vật phù du suy giảm, tôm cá ít đi, tạo ra pha La Nina ngược lại với El Nino.
Sự chênh lệch khí áp giữa Đông (cao) và Tây (thấp) và nhiệt độ giữa (Đông) thấp và Tây (cao) trên khu vực xích đạo Thái Bình Dương dẫn đến chuyển động ngược chiều của không khí ở tầng thấp (gió Đông) trên cao (gió Tây); chuyển động giáng phía Đông và chuyển động thăng phía Tây tạo thành một hoàn lưu khép kin gọi là hoàn lưu Walker.
Những tác động của ENSO (Hiện tượng El Nino và La Nina)
ENSO chính là hệ quả của tương tác biển – khí quyển, sự dịch chuyển qua lại của vùng biển ấm và dịch chuyển vùng mưa trong hoàn lưu Walker đều tác động đến điều kiện thời tiết, khí hậu ở các quốc gia bị ảnh hưởng.
Đối với các quốc gia Tây Thái Bình Dương như: Việt Nam, Philipin, Malaixia, Indonexia, Thái Lan, Lào, Australia, vào thời kì El Nino, thường xảy ra các hiện tượng hạn hán, nắng nóng kéo dài do vùng mưa trong hoàn lưu Walker dịch chuyển sang phía Đông Thái Bình Dương, ngược lại vào thời kỳ La Nina, khi vùng nước ấm và vùng mưa dịch chuyển về khu vực phía Tây thường gây ra mưa lớn, và ngập lụt ở các quốc gia trên.
Sự dịch chuyển vùng nước ấm sẽ làm thay đổi tần suất bão ở các trung tâm bão Đông và Tây Thái Bình Dương.
Vào thời kỳ El Nino vùng biển phía Đông ấm lên dị thường, tạo điều kiện thuận lợi cho bão hình thành và phát triển, ngược lại El Nino làm cho khu vực biển ở Tây Thái Bình Dương lạnh đi dẫn bão ít xuất hiện hơn so với trung bình năm.
Vào thời kỳ La Nina, điều ngược lại xảy ra, khu vực Tây Thái Bình Dương biển ấm lên, tạo điều kiện cho bão hình thành và phát triển, trong những năm có La Nina, bão thường xuất hiện nhiều hơn và có cường độ mạnh hơn, và trong năm La Nina, vùng Đông Thái Bình Dương ít bão hơn các năm không xuất hiện hiện tượng này.
