Bài đọc thêm:

Lịch Sử Quần đảo Hoàng Sa

1. Thời kỳ từ thế kỷ XVII trở về trước

Trong lịch sử Việt Nam, quần đảo Hoàng Sa là vùng biển đảo đóng vai trò hết sức quan trọng, gắn liền với lịch sử nhà nước phong kiến Việt Nam, gắn liền với đời sống nhân dân Việt Nam, đặc biệt là ngư dân vùng duyên hải Miền Trung. Tuy nhiên, trong một thời gian khá dài trước khi có những tiến bộ kỹ thuật của ngành hàng hải, các hoạt động ngoài biển của các dân tộc ven bờ biển Đông rất hạn chế. Sự qua lại bằng đường biển trong khu vực biển Đông còn gặp phải nhiều khó khăn do Biển Đông có vô số đảo nhỏ và bãi san hô rất nguy hiểm cho hàng hải, lại nằm trong một vùng bão tố nhiệt đới mà tàu thuyền thời bấy giờ chưa đủ khả năng chịu nổi. Phải đợi đến khi hàng hải có những tiến bộ kỹ thuật quan trọng như đóng được thuyền to, có buồm nhiều kiểu, nhất là có la bàn hàng hải, khi đó tàu đến Đông Nam Á hoặc từ đây mới dám ra biển lớn, mở ra thời kỳ thông thương, trao đổi kinh tế văn hóa trong khu vực.

Các tài liệu cổ của Việt Nam cho biết từ thế kỷ XVII trở về trước người Việt đã gọi quần đảo này là Bãi Cát Vàng hoặc Cồn Vàng. Theo nhiều nhà nghiên cứu, tên gọi này xuất phát từ đặc điểm chung quanh các đảo, bãi cát thường có màu vàng, thậm chí có thể nhìn thông suốt đến đáy các nền lòng chảo san hô và thấy cát vàng ở dưới vào những ngày biển lặng. Trên các hải đồ quốc tế, Bãi Cát Vàng của Việt Nam được các nhà vẽ bản đồ của phương Tây ghi là Pracel, Paracel Islands hay Paracels. Theo Pierre Yves Manguin, chữ Parcel (cũng ghi là Pracel) là tiếng Bồ Đào Nha cổ, nghĩa là đá ngầm (récif) hay cao tảng (haut-font). Còn A. Brébion lại cho rằng Paracel là tên một thương thuyền Hà Lan thuộc Công ty Đông Ấn bị đắm tại quần đảo này vào thế kỷ XVII, nên người phương Tây gọi quần đảo theo tên con thuyền Paracel. Người Trung Quốc gọi quần đảo Hoàng Sa bằng nhiều tên, thay đổi một cách bất nhất và chỉ mới gần đây, họ gọi là Hsisha hay Xisha Qundao (Tây Sa).

Với những tài liệu hiện còn giữ được, có thể nói ít nhất từ thế kỷ XVII Nhà nước phong kiến Việt Nam đã phát hiện và chiếm hữu Hoàng Sa, khi đó chưa thuộc chủ quyền bất cứ nước nào.

2. Thời kỳ từ thế kỷ XVII đến cuối thế kỷ XIX (từ thời Chúa Nguyễn đến trước thời kỳ Pháp thuộc)

Trong giai đoạn này, những hoạt động của Việt Nam gắn liền với việc xác lập chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa đã được các tư liệu lịch sử từ đầu thời Chúa Nguyễn (tức đầu  thế kỷ XVII), sang thời Tây Sơn đến triều Nguyễn phản ánh lại thông qua hoạt động của đội Hoàng Sa cũng như khẳng định sự quản hạt hành chính của chính quyền Việt Nam.

Ngay từ đầu thế kỷ XVII, sau khi trấn thủ nửa nước Đại Việt từ Đèo Ngang trở vào (sau này gọi là xứ Đàng Trong), các Chúa Nguyễn đã tổ chức một đội chuyên đi khai thác các khoáng vật trên các đảo thuộc Hoàng Sa. Điều này được thể hiện lại trong các tư liệu lịch sử như sau:

Trong “Thiên Nam Tứ chí Lộ Đồ Thư” (trong Hồng Đức Bản Đồ) hay “Toản Tập An Nam Lộ” (trong sách Thiên Hạ Bản Đồ) do Đỗ Bá Công Đạo biên soạn năm 1686 (năm Chính Hòa thứ 7), có bản đồ với phần chú thích như sau: “Giữa biển có một dải cát dài, gọi là Bãi Cát Vàng (Hoàng Sa), dài tới 400 dặm, rộng 20 dặm…Từ cửa Đại Chiêm, đến cửa Sa Kỳ mỗi lần có gíó Tây Nam thì thương thuyền các nước đi ở phía trong trôi giạt ở đấy; gió Đông Bắc thì thương thuyền chạy ở ngoài cũng trôi giạt ở đấy, đều cùng chết đói hết cả. Hàng hóa thì đều để nơi đó. Họ Nguyễn mỗi năm vào cuối mùa Đông đưa 18 chiếc thuyền đến đấy lấy hàng hoá, được phần nhiều là vàng bạc, tiền tệ, súng đạn. Từ cửa Đại Chiêm vượt biển đến đấy thì phải một ngày rưỡi. Từ cửa Sa Kỳ đến đấy thì phải nửa ngày.[1]”

Trong Phủ Biên Tạp Lục của Lê Quý Đôn (viết vào năm 1776) có đoạn viết như sau:

“Phủ Quảng Ngãi, huyện Bình Sơn có xã An Vĩnh ở gần biển, ngoài biển về phía Đông Bắc có nhiều cù lao, các núi linh tinh hơn 130 ngọn, cách nhau bằng biển, từ hòn này sang hòn kia hoặc đi một ngày hoặc vài canh thì đến. Trên núi có chỗ có suối nước ngọt. Trong đảo có bãi cát vàng dài ước hơn 20 dặm, bằng phẳng rộng lớn, nước trong suốt đáy, trên đảo có vô số yến sào; các thứ chim có hàng nghìn, hàng vạn, thấy người thì đậu vòng quanh không tránh. Bên bãi vật lạ rất nhiều… Các thuyền ngoại phiên bị bão thường bị hư hại ở đảo này. Trước họ Nguyễn đặt đội Hoàng Sa 70 suất, lấy người xã An Vĩnh sung vào, cắt phiên mỗi năm cứ tháng hai nhận giấy sai đi, mang lương đủ ăn sáu tháng, đi bằng năm chiếc thuyền câu nhỏ, ra biển ba ngày ba đêm thì đến đảo ấy. Ở đấy tha hồ bắt chim bắt cá mà ăn. Lấy được hoá vật của tàu, như gươm ngựa, hoa bạc, tiền bạc, hòn bạc, đồ đồng, khối thiếc, khối chì, súng, ngà voi, sáp ong, đồ sứ, đồ chiên, cũng là kiếm lượm vỏ đồi mồi, vỏ hải ba, hải sâm, hột ốc vân rất nhiều. Đến kỳ tháng tám thì về, vào cửa Eo, đến thành Phú Xuân để nộp, cân và định hạng xong, mới cho đem  bán riêng các thứ ốc vân, hải ba, hải sâm, rồi lĩnh bằng trở về. Lượm được nhiều ít không nhất định, cũng có khi về người không”[2].

Lê Quý Đôn cũng ghi rõ: “Tôi đã xem sổ của cai đội cũ là Thuyên Đức Hầu biên rằng: năm Nhâm Ngọ lượm được 30 hốt bạc; năm Giáp Thân được 5.100 cân thiếc; năm Ất Dậu được 126 hốt bạc; từ năm Kỷ Sửu đến năm Quý Tỵ, 5 năm ấy, mỗi năm chỉ được mấy tấm đồi mồi, hải ba. Cũng có năm được khối thiếc, bát sứ, và hai khẩu súng đồng mà thôi”[3].

Bên cạnh đó, Chúa Nguyễn còn thành lập đội Bắc Hải, không định bao nhiêu suất, lấy người thôn Tứ chính (Phủ Bình Thuận), hoặc người làng Cảnh Dương (gần Cửa Eo), ai tình nguyện đi thì cấp giấy sai đi, miễn cho tiền sưu cùng các tiền tuần đò, cho đi thuyền câu nhỏ ra các xứ Bắc Hải, cù lao Côn lôn và các đảo ở Hà Tiên, tìm lượm vật của tàu và các thứ đồi mồi, hải ba, bào ngư, hải sâm… Đội Bắc Hải được kiêm quản bởi đội Hoàng Sa.

Đến năm 1773, sau 2 năm khỏi nghĩa, quân Tây Sơn đã làm chủ miền đất từ Quảng Nam đến Bình Thuận trong đó có đất Quảng Ngãi. Những hoạt động của đội Hoàng Sa ở xã An Vĩnh được đặt dưới quyền kiểm soát của phong trào Tây Sơn. Với truyền thống hoạt động hàng trăm năm, dân xã An Vĩnh, vốn tự lập về phương tiện tàu thuyền, lại quen việc, nên luôn luôn tham gia vào đội Hoàng Sa. Vì thế, cuối thời chúa Nguyễn ở xứ Đàng Trong, khi quân Tây Sơn nổi dậy, kiểm soát được vùng đất Quảng Nghĩa, dân xã An Vĩnh vẫn tiếp tục hoạt động ở ngoài khơi xã của mình. Nhiều tư liệu chứng minh cho các hoạt động trên hiện còn lưu trữ trong dân gian ở Phường An Vĩnh tại Cù Lao Ré, nay thuộc huyện đảo Lý Sơn, tỉnh Quảng Ngãi do Nguyễn Quang Ngọc và Vũ Văn Quân (Khoa Sử, Đại Học Quốc Gia Hà Nội) phát hiện, như:

Đơn của ông Hà Liễu – Cai hợp phường Cù Lao Ré, xã An Vĩnh, xin chính quyền Tây Sơn cho phép đội Hoàng Sa tiếp tục hoạt động – có đoạn viết như sau: “Bây giờ chúng tôi lập hai đội Hoàng Sa và Quế Hương như cũ gồm thêm dân ngoại tịch, được bao nhiêu xin làm sổ sách dâng nạp, vượt thuyền ra các đảo, các  cù lao ngoài biển tìm nhặt các vật hạng đồng thiếc, hải ba, đồi mồi được bao nhiêu xin dâng nạp”[4].

Hay Tờ chỉ thị ngày 14 tháng 2 Thái Đức năm thứ 9 (1786) của quan Thái Phó Tổng Lý Quân Binh Dân Chư Vụ Thượng Tướng Công đốc suất công việc của đội Hoàng Sa có ghi: “ Sai Hội Đức Hầu, cai đội Hoàng Sa luôn xem xét, đốc suất trong đội cắm biển hiệu thủy quân, cưỡi bốn chiếc thuyền câu vượt  biển,  thẳng đến Hoàng Sa cùng các xứ cù lao ngoài biển, tìm nhặt đồ vàng, bạc, đồng và các thứ đại bác, tiểu bác, đồi mồi, vỏ hải ba cùng đá quý đều chở về kinh tập trung, nộp theo lệ. Nếu ngạo mạn càn bậy không đến, lại gian dối lấy bớt các vật quý hoặc sinh sự với dân làm muối, làm cá đều sẽ bị trị tội”[5].

Từ năm 1802, sau khi đánh bại nhà Tây Sơn với sự giúp đỡ của Pháp, Gia Long lên ngôi vua, lập ra triều đình nhà Nguyễn. Lúc đầu, vua Gia Long bỏ đội Hoàng Sa nhưng sau lại lập lại.

Năm 1805, Gia Long thực hiện trên quy mô toàn quốc theo những phương châm chỉ đạo thống nhất kế hoạch nắm lại toàn bộ tình hình ruộng đất của cả nước. Đó là kế hoạch thực hiện Địa bạ Gia Long[6].  Chính trong khuôn khổ kế hoạch đó mà phải đặt việc duy trì đội Hoàng Sa và những cố gắng khai thác và đo đạc Hoàng Sa.

Đến năm 1816, vua Gia Long lần đầu tiên ban lệnh cho thủy quân với sự hướng dẫn của dân binh đội Hoàng Sa đi xem xét, đo đạc thủy trình ở quần đảo Hoàng Sa. Chính hoạt động lần đầu tiên của thủy quân này đã đánh dấu mốc thời gian rất quan trọng về việc tái xác lập và thực thi chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa, nên đã khiến cho những người Phương Tây như Chaigneau hay sau này là Taberd khẳng định vua Gia Long đã chính thức xác lập chủ quyền của mình. Trong hồi ký “Le mémoire sur la Cochichine”, J.B.Chaigneau, cố vấn người Pháp của vua Gia Long đã viết: “Chỉ đến năm 1816, đương kim hoàng đế (tức Vua Gia Long) đã chiếm hữu quần đảo ấy”.

Giám mục Jean Louis Taberd trong cuốn Univers, histoire et description de tous les peuples, de leurs religions, moeurs et coutumes, xuất bản năm 1833 đã viết như sau:“.. chính là vào năm 1816, Ngài (tức vua Gia Long) đã long trọng treo tại đó (Hoàng Sa) lá cờ của xứ Đàng Trong”[7].

Từ thời Minh Mạng, thủy quân hàng năm liên tục đã thành lệ đều đặn ra Hoàng Sa, Trường Sa đi vãng thám, đo đạc thủy trình, cắm cột mốc, dựng bia chủ quyền và các hoạt động khác trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Lực lượng thủy quân làm nhiệm vụ xác lập và thực thi chủ quyền này là một “lực lượng đặc nhiệm” gồm kinh phái, tỉnh phái và dân binh địa phương trong đó có dân binh đội Hoàng Sa. Nhiệm vụ của “lực lượng đặc nhiệm” luôn được hoàng đế Việt Nam theo sát và ra chỉ dụ cụ thể. Các chuyến đi công tác ở Hoàng Sa cũng được tổ chức chuẩn bị kỹ lưỡng. Chỉ đạo ở trên có Hoàng đế và Bộ Công, thi hành có Vệ thủy quân là chính phối hợp cùng với Vệ giám thành cùng binh dân hai tỉnh Quảng Ngãi và Bình Định.

Cũng từ thời điểm này trở về sau, sử sách không còn nói nhiều về đội Hoàng Sa nữa, vì lực lượng thủy quân đặc nhiệm này trở thành chủ yếu và thường lệ của nhà nước Việt Nam, và đội Hoàng Sa mang tính dân sự càng ngày càng đậm nét hơn, chủ yếu hoạt động về kinh tế.

Có thể nói, đến đời vua Minh Mạng, thuỷ quân mới được tổ chức thật quy củ, có nhiệm vụ ngoài việc đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ còn cắm cột mốc, dựng bia chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Sách Đại Nam nhất thống chí có ghi chép rằng trước năm Minh Mạng thứ 16 (1835), nhà vua sai quân lính ra dựng bia đá làm dấu đã thấy phía Tây Nam đảo có ngôi cổ miếu, không biết kiến thiết vào thời đại nào và có bia khắc bốn chữ “Vạn Lý Ba Bình”. Như thế trước thời Minh Mạng, người Việt đã có khắc bia, dựng miếu chùa ở đây.

Vua Minh Mạng đã chỉ thị cho Bộ Công phái người ra dựng bia chủ quyền. Sách Đại Nam thực lục chính biên đã chép rất rõ: từ năm Minh Mạng thứ 17 (1836), Bộ công tâu vua cứ hằng năm cử người ra Hoàng Sa ngoài việc đo đạc thủy trình, vẽ bản đồ và còn cắm cột mốc, dựng bia. Đại Nam thực lục chính biên còn ghi: “Vua Minh Mạng đã  y theo lời tâu của Bộ Công sai suất đội thủy quân Phạm Hữu Nhật đưa binh thuyền đi, đem theo 10 cái bài gỗ dựng làm dấu mốc. Mỗi bài gỗ có khắc những chữ: “Minh Mạng Thập Thất Niên Bính Thân thủy quân chánh đội trưởng suất đội Phạm Hữu Nhật phụng mệnh vãng Hoàng Sa tương đồ chí thử, hữu chí đẳng tư”[8]. (Nghĩa là: Năm Minh Mạng thứ 17, năm Bính Thân, thủy quân chánh đội trưởng suất đội Phạm Hữu Nhật, vâng mệnh ra Hoàng Sa xem xét đo đạc, đến đây lưu dấu để ghi nhớ).

Mỗi năm cột mốc đều khắc rõ niên hiệu, năm, chức vụ, họ tên viên chỉ huy “lực lượng thủy quân đặc nhiệm”, được phụng mệnh ra Hoàng Sa và ghi dấu để nhớ. Nếu chỉ tính sử sách có ghi rõ tên những người chỉ huy đội thủy quân đặc nhiệm của các năm cụ thể thời Minh Mạng như cai đội thuyền  Phạm Văn Nguyên năm Minh Mạng thứ 16 (1835), chánh đội trưởng suất đội Phạm Hữu Nhật năm Minh Mạng thứ 17 (1836), thủy sư suất đội Phạm Văn Biện năm Minh Mạng thứ 18 (1837) thì số đảo được đánh mốc cũng rất đáng kể. Mỗi thuyền 10 bài gỗ. Mỗi năm 4, 5 thuyền có thể cắm mốc tối đa 40, 50 cột mốc tại các đảo, song rất khó tổng kết tổng cộng trên thực tế cắm cột mốc được bao nhiêu đảo.

Bên cạnh đó, các vị vua chúa Việt Nam, nhất là thời vua Minh Mạng rất quan tâm đến việc dựng chùa miếu và trồng cây tại quần đảo Hoàng Sa. Năm Minh Mạng thứ 16 (1835), vua đã chuẩn y lời tâu của Bộ Công cho tỉnh Quảng Ngãi cất miếu Hoàng Sa một gian theo thể chế nhà đá. Vua Minh Mạng đã cử cai đội thủy quân là Phạm Văn Nguyên đem lính và giám thành cùng phu thuyền hai tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định chuyên chở vật liệu đến dựng miếu cách toà miếu cổ 7 trượng.  Bên trái miếu, phía trước miếu xây bình phong.

Thường ba mặt miếu Hoàng Sa bên trái, bên phải và đằng sau đều trồng các loại cây. Theo Việt Sử cương giám khảo lược của Nguyễn Thông, thì các quân nhân đến đảo thường đem những hạt quả thủy nam mà rải ở trong và ngoài miếu, mong cho mọc cây để tìm dấu mà nhận. Như thế cây trồng ở Hoàng Sa chủ yếu trồng bằng cách gieo hạt, quả chứ không trồng theo kiểu trồng loại cây con. Thời gian hoạt động hàng năm của thủy quân vào cuối mùa khô, kéo dài sang mùa mưa nhiều tháng trời, rất thuận lợi cho việc gieo hạt trồng cây. Ý của vua Minh Mạng sai trồng cây cũng cho rằng gần đây thuyền buôn thường bị hại, nên trồng cây cũng cốt làm dấu dễ nhận ra đảo mà tránh thuyền bị tai nạn đâm vào đảo.

3. Thời kỳ từ năm 1885 đến năm 1945 (thời kỳ Pháp thuộc)

Từ sau khi thực dân Pháp xâm lược đất nước ta và thiết lập chế độ bảo hộ, bối cảnh Việt Nam, Đông Dương và quốc tế đã có nhiều biến đổi và đặt vấn đề Hoàng Sa dưới tác động của những yếu tố mới. Năm 1884, Việt Nam và Pháp ký Hiệp ước trong đó Việt Nam thừa nhận sự bảo hộ của Pháp. Trong thời gian này Hoàng Sa được đặt dưới quyền quản lý của Viên Khâm Sứ – người đứng đầu Trung kỳ, song thực chất tất cả đều thuộc chế độ đô hộ kiểu trực trị của Pháp. Và trên thực tế chính quyền thuộc địa Pháp đã có những hành động cụ thể củng cố, khẳng định và bảo vệ chủ quyền của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa:

Năm 1899, Toàn quyền Đông Dương Paul Doumer đề nghị chính phủ Pháp xây ngọn hải đăng nhưng không thành vì tài chính bị thiếu.

Năm 1907, khi xảy ra sự kiện Nhật dòm ngó đảo Pratas, chính quyền Trung Quốc, nhất là chính quyền Quảng Đông rất nhạy bén về chủ quyền của mình, mới bắt đầu đặt tên Đông Sa cho quần đảo Pratas như nói trên, sau đó là Tây sa cho quần đảo Paracels tức Hoàng Sa của Việt Nam. Trong thư của Lãnh sự Pháp ở Quảng Châu gửi cho Bộ Trưởng Bộ Ngoại Giao Pháp (năm 1909) có một số nội dung đáng lưu ý như sau: “Do ảnh hưởng của việc Nhật chiếm Pratas (Đông Sa), Trung Quốc muốn chiếm luôn quần đảo Paracels (Hoàng Sa) gần Hải Nam… Cuộc khảo sát trái phép đầu tiên là của Đoàn Ngô Kính Vinh đã cho thấy ở mỗi đảo Hoàng Sa đều có một ngôi miếu nhỏ xây kiểu nhà đá (tất cả tường mái là đá san hô và vỏ sò)… Các ngư dân Việt Nam mang cả vợ con đến sống ở Hoàng Sa, bị  đối xử tàn tệ, vợ con bị bắt đến Hải Nam…”[9].

Tuy nhiên, chính quyền đô hộ Pháp lại không có hành động phản ứng gì trước hành động xâm phạm của chính quyền địa phương Trung Quốc (chính quyền tỉnh Quảng Đông) mặc dù đấy là nhiệm vụ đã được quy định rõ theo hiệp ước 1884 giữa Triều đình Huế và nước Pháp.

Sau khi  người Trung Quốc sáp nhập hành chánh quần đảo Paracels vào huyện Châu Nhai, đảo Hải Nam, tỉnh Quảng Đông vào ngày 30 tháng 1 năm 1921 bằng một mệnh lệnh của chính quyền quân sự miền Nam Trung Hoa, thì chính quyền thuộc địa Pháp mới càng ngày càng  quan tâm đến Hoàng Sa.

Đến năm 1925, theo Khâm Sứ Trung Kỳ Le Fol viết trong thư ngày 22 tháng 1 năm 1926 gửi cho Toàn Quyền Đông Dương, người Pháp mới bắt đầu nghiên cứu sâu quá trình xác lập chủ quyền của “vương quốc Việt Nam” tại quần đảo Hoàng Sa, trong đó có cử ông M.A. Krempt – Giám Đốc Viện Hải Dương Học và Nghề cá ở Nha Trang –  đi thám sát Hoàng Sa.

Từ sau khi nắm được tình hình về cơ bản thì chính quyền Pháp đã có một loạt hành động thực hiện và củng cố chủ quyền quốc gia Việt Nam đối với Hoàng Sa như:

Ngày 8/3/1925, Toàn Quyền Đông Dương đã tuyên bố khẳng định quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là lãnh thổ của Pháp.

Ngày 29/4/1932, chính phủ Pháp gởi kháng nghị nêu rõ các bằng chứng về sự chiếm hữu của Việt Nam đối với Hoàng Sa. Sau đó, lần đầu tiên Pháp đề nghị đưa vụ tranh chấp ra các toà án quốc tế mặc dù Trung Quốc đã phản đối đề nghị này. Ngày 15/6/1932, Pháp thiết lập một đại lý hành chính ở quần đảo Hoàng Sa thuộc tỉnh Thừa Thiên, lấy tên là Đại lý hành chính Hoàng Sa (Délégation des Paracels). Đại lý hành chính là đơn vị hành chính ở xa tỉnh lị, thường do phó Công sứ hoặc sĩ quan Pháp phụ trách lực lượng quân đội trú đóng thay mặt Công sứ cai quản. Hàng năm, viên đại diện của chính quyền Pháp ở Trung Kỳ phối hợp với cơ quan đại diện chính quyền Trung ương Nam Triều ở Huế chịu trách nhiệm ra kinh lý Hoàng Sa.

Bia chủ quyền được dựng trên đảo Hoàng Sa,

 Nguồn ảnh tư liệu của UBND huyện Hoàng Sa

Những thay đổi trong cung cách quản lý của người Pháp đối với quần đảo Hoàng Sa ngày càng đạt được đến sự đồng bộ, khi về phía Nam triều, ngày 29 tháng 02 năm Bảo Đại thứ 13 (ngày 30/3/1938), Hoàng đế Bảo Đại ký dụ cho “sáp nhập các cù lao Hoàng Sa (Archipel des Îles Paracels) vào địa hạt tỉnh Thừa Thiên; về phương diện hành chính, các cù lao ấy thuộc dưới quyền quan Tỉnh hiến tỉnh ấy”[10].

Tờ dụ còn nói rõ: các cù lao Hoàng Sa thuộc về chủ quyền nước Nam đã lâu đời và dưới các tiền triều, các cù lao ấy thuộc về địa hạt tỉnh Nam Ngãi; đến đời Đức Thế Tổ Cao Hoàng Đế (vua Gia Long) vẫn để y như cũ, là vì nguyên trước sự giao thông với các cù lao ấy đều do các cửa bể tỉnh Nam Ngãi (phụ trách). Nhờ sự tiến bộ trong việc hàng hải, nên việc giao thông ngày nay có thay đổi; vả lại Viên đại diện Chính phủ Nam Triều phái ra kinh lý các cù lao ấy cùng quan Đại diện Chính phủ Bảo hộ có tâu rằng nên sáp nhập các cù lao Hoàng Sa vào địa hạt tỉnh Thừa Thiên để được thuận tiện hơn về mặt quản lý.

Cũng từ năm 1938, để triển khai các kết quả nghiên cứu của Gauthier sau những cuộc khảo sát Hoàng Sa từ năm 1925 đến năm 1937, Pháp bắt đầu phái các đơn vị bảo an tới các đảo.

Trong năm 1938, một bia chủ quyền được dựng trên đảo Pattle (Hoàng Sa) với dòng chữ: “République Française  – Royaume d’An Nam – Archipels des Paracels – 1816 –  Ile de  Pattle 1938” tái khẳng định chủ quyền Việt Nam từ thời Gia Long. Bên cạnh đó, một hải đăng, một trạm khí tượng (OMM đăng ký số 48860) được đặt ở đảo Hoàng Sa (Pattle), số 48859 ở đảo Phú Lâm (Ile Boisée), và một trạm vô tuyến TSF trên đảo Hoàng Sa (Pattle).
Ngọn Hải đăng trên đảo Hoàng Sa năm 1938 – Nguồn ảnh tư liệu của UBND huyện Hoàng Sa

Ngày 5 tháng 5 năm 1939,

Toàn Quyền Đông Dương Jules Brévié đã ra Nghị định số 3282, sửa đổi Nghị định trước và thành lập hai sở địa lý trên quần đảo Hoàng Sa. Những phái viên hành chính đứng đầu hai sở đại lý này với tư cách là ủy viên của công sứ Pháp tại Thừa Thiên ở tại đảo Pattle và đảo Boisée.

Từ năm 1939, Nhật bắt đầu nhanh chóng chiếm đảo Phú Lâm (Ile Boisée) và đảo Itu – Aba (Ba Bình) của Trường Sa để làm bàn đạp chiến lược để xâm chiếm khu vực Đông Nam Á. Tuy nhiên, phải đến ngày 9/3/1945, sau khi đảo chính Pháp ở Đông Dương, Nhật mới bắt làm tù binh các đơn vị lính Pháp đóng ở các đảo Hoàng Sa.

Có thể nói trong suốt thời kỳ Pháp thuộc, chính quyền bảo hộ Pháp chưa bao giờ từ bỏ chủ quyền của vương quốc An Nam ở quần đảo Hoàng Sa mà nước Pháp có trách nhiệm bảo hộ, song vì quyền lợi riêng tư của nước Pháp mà họ có những thái độ bất nhất, khi thì thờ ơ, không phản ứng kịp thời khi chủ quyền này bị nước ngoài (Trung quốc) xâm phạm.

4. Thời kỳ từ năm 1946 đến năm 1954

Sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945, khi quân Nhật đã rút khỏi quần đảo Hoàng Sa cũng như Trường Sa, một phân đội bộ binh Pháp đổ bộ từ tàu Savorgnan de Brazza đến thay thế quân đội Nhật,  nhưng đơn vị này chỉ ở đó trong vài tháng. Trong thời gian từ 20 đến 27 tháng 5 năm 1946, đô đốc D’Argenlieu, cao ủy Đông Dương cũng đã phái tốc hạm L’Escarmouche ra nắm tình hình đảo Hoàng Sa (Pattle ) thuộc quần đảo Hoàng Sa.

Vào lúc quân đội viễn chinh Pháp và Chính phủ Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà đang chuẩn bị cho cuộc chiến tranh toàn diện sắp xảy ra thì ngày 26/10/1946, hạm đội đặc biệt của Trung Hoa Dân Quốc gồm 4 chiến hạm, mỗi chiếc chở một số đại diện của các cơ quan và 59 binh sĩ thuộc trung đội độc lập về cảnh vệ của hải quân xuất phát từ cảng Ngô Tùng. Ngày 29 tháng 11 năm 1946, các tàu Vĩnh Hưng và Trung Kiên đã đổ bộ lên các đảo thuộc Hoàng Sa; Tàu Thái Bình và Trung Nghiệp đổ bộ lên các đảo thuộc Trường Sa.

Đến ngày 17/10/1947, Chính phủ Pháp đã chính thức lên tiếng phản đối sự chiếm đóng bất hợp pháp trên của Trung Quốc đối với các đảo trên. Cũng trong ngày 17/10/1947, thông báo hạm Tonkinois của Pháp được phái đến Hoàng Sa để yêu cầu quân Trung Quốc rút khỏi Phú Lâm nhưng họ không rút. Pháp gửi  một phân đội lính trong đó có cả quân lính “Quốc gia Việt Nam” đến đóng một đồn ở đảo Pattle (Hoàng Sa). Chính phủ Trung Quốc phản kháng và các cuộc thương lượng được tiến hành từ ngày 25 tháng 2 đến ngày 4 tháng 7 năm 1947 tại Paris. Tại đây, chính phủ Trung Quốc đã từ chối không chấp nhận việc nhờ trọng tài quốc tế giải quyết do Pháp đề xuất.

Trong hoàn cảnh lịch sử cuối năm 1946 đầu năm 1947, Việt Nam đã giành được độc lập từ năm 1945, không còn ràng buộc vào hiệp định Patenôtre (1884) với Pháp. Nhưng phía Pháp cho rằng theo Hiệp định Sơ bộ ngày 6/3/1946, Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà vẫn còn nằm trong khối Liên Hiệp Pháp, về ngoại giao vẫn thuộc về Pháp, nên Pháp vẫn thực thi quyền đại diện Việt Nam trong vấn đề chống lại xâm phạm chủ quyền Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Với Hiệp định ngày 8/3/1949, Pháp gây dựng được chính quyền thân Pháp còn gọi là quốc gia Việt Nam do cựu hoàng Bảo Đại đứng đầu, đối đầu với chính quyền Cách mạng do Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo, để củng cố cơ sở hình thức pháp lý nào đó dù không có thực chất đại diện thực sự cho Việt Nam.

Tháng 4/1949, Đổng Lý Văn Phòng của Quốc trưởng Bảo Đại là hoàng thân Bửu Lộc, trong một cuộc họp báo tại Sài Gòn đã công khai khẳng định lại chủ quyền của Việt Nam đã từ lâu đời trên quần đảo Hoàng Sa.

Vào ngày 01/10/1949, Cộng hoà Nhân Dân Trung Hoa được thành lập ở lục  địa Trung Quốc, Trung Hoa Dân Quốc do Tưởng Giới Thạch cầm đầu đã rút lui ra Đài Loan. Tháng 4 năm 1950, đồn lính Trung Hoa Dân Quốc chiếm đóng bất hợp pháp ở đảo Phú Lâm (Ile Boisée) thuộc quần đảo Hoàng Sa đã rút lui. Còn đồn lính của Pháp đóng ở đảo Hoàng Sa (Pattle) vẫn còn duy trì. Vào tháng 4 năm 1950, quân lính Trung Hoa Dân Quốc rút hết khỏi quần đảo Hoàng Sa.

Ngày 14 tháng 10 năm 1950, chính phủ Pháp chính thức chuyển giao cho chính phủ Bảo Đại quyền quản lý các quần đảo Hoàng Sa. Thủ hiến Trung Phần là Phan Văn Giáo đã chủ tọa việc chuyển giao quyền hành ở quần đảo Hoàng Sa.

Ngày 07/9/1951, tại Hội nghị San Francisco, Thủ tướng kiêm Ngoại trưởng Trần Văn Hữu của chính phủ Bảo Đại long trọng tuyên bố rằng hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là lãnh thổ của Việt Nam. Không một đại biểu nào của 51 quốc gia tham dự Hội nghị có ý kiến đối phản đối với tuyên bố này.

Và như thế, từ sau năm 1950 đến 1954, hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa không còn quân nước ngoài chiếm đóng ngoài lực lượng trú phòng Việt Nam của Chính quyền Bảo Đại.

5. Giai đoạn từ năm 1954 đến năm 1975

Sau Hiệp định Genève (được ký kết ngày 20 tháng 7 năm 1954), Chính quyền Việt Nam Cộng hòa đã tiếp nối việc quản lý Hoàng Sa từ tay người Pháp. Trong thời gian trên cho đến năm 1956, quân đội Quốc gia Việt Nam sau gọi là Việt Nam Cộng hoà đã chiếm đóng các đảo phía Tây của quần đảo Hoàng Sa bao gồm đảo Hoàng Sa (Pattle) và thực hiện các hoạt động khẳng định chủ quyền Việt Nam đối với Hoàng Sa:

Ngày 01/6/1956, Ngoại trưởng Chính quyền Việt Nam Cộng hoà Vũ Văn Mẫu đã ra tuyên bố tái khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Ngày 13/7/1961, sắc lệnh số 174 – NV của Tổng thống Việt Nam Cộng Hoà đặt quần đảo Hoàng Sa thuộc tỉnh Quảng Nam và thành lập tại quần đảo này một xã lấy tên là xã Định Hải trực thuộc quận Hoà Vang.

Trong sắc lệnh trên, ghi rằng: “Quần đảo Hoàng Sa trước kia thuộc tỉnh Thừa Thiên, nay đặt thuộc tỉnh Quảng Nam. Đặt đơn vị hành chính xã bao gồm trọn quần đảo này được thành lập và lấy danh hiệu là xã Định Hải, trực thuộc quận Hoà Vang. Xã Định Hải dưới quyền một phái viên hành chính. Tháng 2 năm 1959, nhiều dân chài Trung Quốc định đến đóng trên phần phía Tây quần đảo Hoàng Sa, nhưng không thành công, bị hải quân Việt Nam Cộng Hoà bắt và hoàn trả  lại Trung Quốc”[11].

Trong xu hướng cải tổ nền hành chính cho phù hợp với sự thay đổi tình thế ở miền Nam giai đoạn 1967 – 1968, vào ngày 06/02/1968, Hội đồng tỉnh Quảng Nam đã nhóm họp để đề xuất việc sáp nhập quần đảo Hoàng Sa (xã Định Hải) vào một đơn vị hành chính trên đất liền. Tiếp đó, ngày 09/8/1969, Hội đồng xã Hòa Long, quận Hòa Vang nhóm họp và đồng thuận sáp nhập xã Định Hải vào địa phương của mình. Với những bước chuẩn bị trên, Tỉnh trưởng tỉnh Quảng Nam đã làm kiến nghị và đến ngày 21/10/1969, Chính phủ Việt Nam Cộng hòa sáp nhập xã Định Hải thuộc quận Hòa Vang tỉnh Quảng Nam vào xã Hòa Long cùng quận. Từ đây việc quản lý hành chính quần đảo Hoàng Sa được giao phó cho đơn vị hành chính cấp cơ sở.

Về phía Trung Quốc, họ vẫn không ngừng đưa ra các yêu sách về chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa. Ngày 11/01/1974, Cộng Hoà Nhân Dân Trung Hoa tuyên bố việc sáp nhập các đảo của quần đảo Trường Sa vào tỉnh Phước Tuy của Việt Nam Cộng Hoà là sự lấn chiếm lãnh thổ Trung Quốc và khẳng định lại các yêu sách của Trung Quốc đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Ngày 12/01/1974, chính phủ Việt Nam Cộng Hoà tuyên bố bác bỏ yêu sách của Trung Quốc.

Ngày 15/01/1974, Cộng Hoà Nhân Dân Trung Hoa bắt đầu triển khai một lực lượng hải quân mạnh mẽ trong đó có nhiều tàu được ngụy trang thành tàu đánh cá và có phi cơ yểm trợ.

Tiếp đó, ngày 16/01/1974, Chính phủ Việt Nam Cộng Hoà đã ra tuyên cáo bác bỏ luận cứ của Cộng Hoà Nhân Dân Trung Hoa và đưa ra những bằng chứng rõ ràng về pháp lý, địa lý, lịch sử để xác nhận chủ quyền của Việt Nam Cộng Hoà trên hai quần đảo này.

Ngày 19 tháng 1 năm 1974, sau trận hải chiến Hoàng Sa giữa quân đội Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa với quân đội Việt Nam Cộng hòa, Cộng Hòa Nhân dân Trung Hoa đã chiếm được quần đảo Hoàng Sa. Tuy vậy, phía Việt Nam vẫn kiên trì đấu tranh bảo vệ chủ quyền lãnh thổ của mình đối với quần đảo Hoàng Sa thông qua các sự kiện như:

Ngày 20/01/1974, quan sát viên của Việt Nam Cộng Hoà bên cạnh Liên Hợp Quốc yêu cầu Hội Đồng Bảo An xem xét việc Trung Quốc dùng vũ lực đánh chiếm Hoàng Sa.

Trong dịp này, Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hoà Miền Nam Việt Nam công bố lập trường của mình cho rằng: “Vấn đề chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ là vấn đề thiêng liêng đối với mỗi dân tộc. Trong vấn đề biên giới lãnh thổ, các nước láng giềng thường có sự tranh chấp do lịch sử để lại, có khi rất phức tạp, cần được nghiên cứu. Trước sự phức tạp của vấn đề, các nước có liên quan cần xem xét vấn đề này theo tinh thần bình đẳng, tôn trọng lẫn nhau, hữu nghị và láng giềng tốt, và giải quyết bằng thương lượng”[12].

Ngày 01/02/1974, đoàn đại biểu của Việt Nam Cộng hoà ra tuyên bố tại hội nghị của Liên Hợp Quốc về luật Biển Caracas khẳng định lại chủ quyền của Việt Nam trên các quần đảo, tố cáo Bắc Kinh đánh chiếm Hoàng Sa. Ngày 30/3/1974, đại biểu chính quyền Việt Nam Cộng hòa khẳng định chủ quyền Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa tại Hội Đồng Kinh Tài Viễn Đông họp tại Colombia. Ngày 14/02/1975, Bộ Ngoại giao chính quyền Việt Nam Cộng hòa công bố Sách Trắng về Hoàng Sa và Trường Sa.

6. Giai đoạn từ năm 1975 đến nay

Sau ngày thống nhất đất nước, do nhiều mối bận tâm cả trong đối nội lẫn đối ngoại, cộng thêm việc quần đảo Hoàng Sa bị quân đội Trung Quốc chiếm đóng hoàn toàn từ 19/01/1974, nên vấn đề quản lý hành chính đối với Hoàng Sa tạm thời chưa được chính quyền các cấp đặt ra. Tuy vậy, Chính phủ Việt Nam vẫn liên tục khẳng định trước cộng đồng quốc tế chủ quyền không thể chối cãi của Việt Nam. Các văn kiện pháp lý của Việt Nam như: Hiến pháp các năm 1980, 1992; Luật biên giới quốc gia năm 2003; Tuyên bố của Chính phủ Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam ngày 12/11/1977 về lãnh hải, vùng tiếp giáp, vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam; Tuyên bố của Chính phủ ngày 12/11/1982 về đường cơ sở dùng để tính chiều rộng lãnh hải Việt Nam… đều khẳng định hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa là một bộ phận của lãnh thổ Việt Nam.

Trong các năm 1979, 1981 và 1988, Bộ Ngoại giao Việt Nam đều có công bố các Sách trắng về chủ quyền của Việt Nam trên các quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa.

Đặc biệt, đến ngày 09/12/1982 đã tuyên bố thành lập huyện Hoàng Sa thuộc tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng.  Đây là một khẳng định có tính pháp lý quyền quản lý hành chính của Việt Nam đang bị phía Trung Quốc chiếm giữ.

Ngày 23/6/1994, Quốc hội Việt Nam khoá IX, kỳ họp thứ 5 đã có Nghị quyết phê chuẩn Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982, trong đó nêu rõ: “Quốc hội một lần nữa khẳng định chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa và chủ trương giải quyết các bất đồng liên quan đến Biển Đông thông qua thương lượng hòa bình, trên tinh thần bình đẳng, hiểu biết và tôn trọng lẫn nhau, tôn trọng pháp luật quốc tế, đặc biệt là Công ước của Liên hợp quốc về Luật biển năm 1982, tôn trọng chủ quyền và quyền tài phán của các nước ven biển đối với vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa, trong khi nỗ lực thúc đẩy đàm phán để tìm giải pháp cơ bản lâu dài, các bên liên quan cần duy trì ổn định trên cơ sở giữ nguyên hiện trạng, không có hành động làm phức tạp thêm tình hình, không sử dụng vũ lực hoặc đe doạ sử dụng vũ lực”[13].

Từ ngày 01/01/1997, Đà Nẵng tách khỏi tỉnh Quảng Nam, trở thành thành phố trực thuộc Trung ương, huyện đảo Hoàng Sa được đặt dưới sự quản lý của chính quyền thành phố Đà Nẵng. Vì Trung Quốc chiếm giữ quần đảo Hoàng Sa, nên trụ sở của cơ quan thường trú UBND huyện Hoàng Sa được đặt tạm trong trụ sở của Sở Nội vụ, tại số 132 đường Yên Bái, phường Phước Ninh, quận Hải Châu, thành phố Đà Nẵng.

Vấn đề chủ quyền và việc tổ chức quản lý hành chính luôn được thành phố Đà Nẵng quan tâm, nên từ năm 2004, Đề án tăng cường quản lý nhà nước đối với huyện đảo Hoàng Sa đã được triển khai. Đến năm 2008, UBND huyện Hoàng Sa bắt đầu tuyển dụng công chức hành chính. Đặc biệt, ngày 25/4/2009, UBND thành phố Đà Nẵng quyết định bổ nhiệm chính thức chức danh Chủ tịch UBND huyện đảo Hoàng Sa.

Chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa được xác lập từ trước thế kỷ XVII trong khi lịch sử tranh chấp quần đảo Hoàng Sa giữa Việt Nam và Trung Quốc chỉ bắt đầu vào tháng 5 năm 1909 khi Tổng đốc Lưỡng Quảng Trương Nhân Tuấn cử Đô đốc Lý Chuẩn đem 3 pháo hạm ra vài đảo trên quần đảo Hoàng Sa. Năm 1921, Chính quyền miền Nam Trung Quốc ra quyết định sáp nhập quần đảo Hoàng Sa (tên Trung Quốc là Tây Sa) vào đảo Hải Nam. Đường “lưỡi bò” hay còn gọi là “đường chín đoạn” ra đời vào thời Trung Hoa Dân quốc, do Hu Jinjie – một nhà địa chất Trung Quốc vẽ lần đầu tiên vào tháng 12/1914 sau khi Trung Hoa Dân quốc lấy quần đảo Đông Sa từ tay Nhật Bản (tháng 10/1909). Sau đó, “đường chín đoạn” thường xuyên xuất hiện trên các bản đồ Trung Quốc giai đoạn 1920-1930. Tuy nhiên, tại các cuộc Hội nghị quốc tế về quy chế lãnh thổ sau chiến tranh thế giới thứ hai như Hội nghị Cairo, Posdam, Trung Quốc lại không nói gì tới hai quần đảo. Tháng 12/1947, Bai Meichu (một quan chức của Trung Hoa Dân quốc) đã vẽ “đường lưỡi bò” lên bản đồ chính thức về biển “Nam Trung Hoa” của Trung Hoa Dân quốc. Sau khi giành chính quyền năm 1949, Chính phủ Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa đã sử dụng “đường lưỡi bò” của Trung Hoa Dân quốc để thể hiện yêu sách trên Biển Đông và vào năm 1950, lần đầu tiên chính thức in xuất bản đường này trên bản đồ “Trung Hoa Nhân dân Cộng hòa quốc phân tỉnh tinh đồ”. Nhận xét chung của hầu hết các học giả quốc tế là “đường lưỡi bò” được vẽ rất tùy tiện, không có bất cứ cơ sở pháp lý nào, không phù hợp với các quy định của luật pháp và tập quán quốc tế. Lý lẽ của Trung Quốc về chủ quyền của họ đối với Biển Đông nói chung và hai quần đảo rất vu vơ, cho rằng vùng biển này là “vùng biển lịch sử” của họ. Yêu sách “đường lưỡi bò” của Trung Quốc không được các quốc gia trong khu vực và trên thế giới thừa nhận bởi vì Trung Quốc đã đòi hỏi chủ quyền đối với khoảng 80% Biển Đông, bao gồm tất cả các đảo, đá, bãi ngầm của hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, không tuân theo luật pháp quốc tế. Theo yêu sách của Trung Quốc, vùng biển nằm trong đường lưỡi bò được xem là vùng nước nội thuỷ. Trung Quốc đã bốn lần dùng vũ lực để chiếm đóng trái phép, vào tháng 10/1946, tháng 4/1956 và tháng 1/1974 đối với quần đảo Hoàng Sa và vào năm 1988 với quần đảo Trường Sa.

Với đặc điểm lịch sử như vậy, trong bối cảnh cuộc đấu tranh bảo vệ chủ quyền biển, đảo nói chung và chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa hiện nay đang là vấn đề căng thẳng, diễn biến phức tạp,  nguồn thông tin, tư liệu lịch sử chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa có vai trò hết sức quan trọng, có giá trị lịch sử và pháp lý không thể tranh cải. Việc tổ chức nghiên cứu, tập hợp, hệ thống hóa cơ sở dữ liệu và khai thác, phổ biến, thông tin rộng rãi, chính thống, có tổ chức là việc làm hết sức quan trọng, cần thiết và cấp bách. Đặc biệt, cần có những chủ trương, chính sách hỗ trợ để có các công trình nghiên cứu khoa học có tầm quốc gia và quốc tế, đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành có uy tín nhằm xác lập giá trị thông tin, tư liệu lịch sử chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa trong giới chuyên gia, các nhà khoa học và các tổ chức khoa học, giáo dục lớn trong nước và trên thế giới. Đồng thời, tổ chức các hình thức thông tin, phổ biến tư liệu lịch sử chủ quyền một cách chính thống, thường xuyên trên mạng thông tin điện từ toàn cầu, bằng nhiều ngôn ngữ để xác lập giá trị thông tin phổ rộng cho công chúng cũng như đấu tranh với các nguồn thông tin sai lệch, ngụy tạo, bóp méo sự thật lịch sử của kẻ thù hòng xóa bỏ các bằng chứng lịch sử chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa./.

(Lê Phú Nguyện, Hoàng Sa, Trường Sa chủ quyền của Việt Nam, TS Đỗ Bang chủ biên, NXB Đà Nẵng, 2015, tr287-309)

[1] Tư liệu Viện Hán Nôm, Hà Nội, ký hiệu A2628

[2],  Phủ Biên Tạp Lục của Lê Quý Đôn, năm 1776, quyển 2,  82b -85a

[3],  Phủ Biên Tạp Lục của Lê Quý Đôn, năm 1776, quyển 2,  82b -85a

[4] Nguyễn Quang Ngọc, Vũ Văn Quân, Đề tài BĐ HĐ 01-01, Khoa sử ĐH Quốc gia Hà Nội

[5] Nguyễn Quang Ngọc, Vũ Văn Quân, Đề tài BĐ HĐ 01-01, Khoa sử ĐH Quốc gia Hà Nội

[6] Kế hoạch đó được vua Minh Mạng tiếp tục và hoàn thành vào năm 1836.

[7] Giám mục Jean Louis Taberd, Tạp chí The Juornal of Asiatic Society of Bengal, Can-cut-ta (Ấn Độ) năm 1837, soá baùo 6 vaø 7, trang 11, “Pracel hoaëc Paracels (Coàn Vaøng)”.

[8] Ñaïi Nam Thöïc Luïc Chính Bieân ñeä nhò kyû, quyeån 165

[9] Nguyễn Nhã, Quá trình xác lập chủ quyền của Việt Nam tại quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, Luận án tiến sĩ, MS 50315, trang 97

[10] UBND huyện Hoàng Sa, Phòng tư liệu lịch sử.

[11]  UBND huyện Hoàng Sa, Phòng tư liệu lịch sử.

[12] Kỷ yếu Hoàng Sa, NXB Thông tin và Truyền thông, Hà Nội 2012, trang 36

[13] Kỷ yếu Hoàng Sa, NXB Thông tin và Truyền thông, Hà Nội 2012, trang 41