Nhận lời mời của Thủ tướng Phạm Minh Chính, Thủ tướng Australia Anthony Albanese tiến hành chuyến thăm chính thức Việt Nam từ ngày 3 – 4/6/2023. Đây là chuyến thăm chính thức đầu tiên của ông Anthony Albanese tới Việt Nam kể từ khi nhậm chức và chỉ 2 tháng sau chuyến thăm cấp Nhà nước của Toàn quyền Australia, thể hiện sự coi trọng của Australia trong quan hệ với Việt Nam.
Thủ tướng Australia Anthony Albanese.
Chuyến thăm chính thức đầu tiên của Thủ tướng Australia Anthony Albanese tới Việt Nam diễn ra trong bối cảnh tình hình chính trị-nội bộ Australia cơ bản ổn định. Sau thắng lợi tại cuộc bầu cử Quốc hội Liên bang (21/5/2022), chính quyền Công đảng tập trung củng cố quyền lực và nâng cao uy tín (thành lập Nội các mới với các Bộ trưởng có kinh nghiệm, đảm đương ít nhất hai nhiệm kỳ; cải tổ, điều chỉnh, thành lập mới một số bộ, ngành); nhanh chóng triển khai các cam kết tranh cử, trong đó ưu tiên: (i) thành lập Ủy ban chống tham nhũng quốc gia; (ii) chú trọng vấn đề người bản địa, dự kiến đưa ra trưng cầu dân ý vào năm 2023 để đưa nội dung này vào Hiến pháp; (iii) giải quyết vấn đề thiếu hụt lao động sau Covid-19 thông qua việc tổ chức Hội nghị Thượng đỉnh việc làm và kỹ năng (9/2022), tăng cường đào tạo nghề, huy động chất xám, cho phép người hưu trí làm việc, tăng số lượng lao động có tay nghề nhập cư Australia, tăng thời gian làm việc sau tốt nghiệp cho sinh viên quốc tế; (iv) sửa đổi luật hỗ trợ gia đình, hỗ trợ giảm chi phí trông trẻ cho hơn 1,26 triệu gia đình; (v) can thiệp cơ chế điều hành lưới điện quốc gia nhằm tái phân bổ nguồn cung điện và khí ga giữa các bang/vùng lãnh thổ.
Quốc hội Australia khóa 47 đã bầu ra Chủ tịch Hạ viện và Thượng viện mới thuộc Công đảng. Tại hai phiên họp đầu tiên, chính phủ Công đảng đã thông qua một số dự luật quan trọng, trong đó có Dự luật về Biến đổi Khí hậu, Chăm sóc Người cao tuổi, Quan hệ Lao động… Uy tín của Công đảng và cá nhân Thủ tướng Anthony Albanese duy trì ở mức cao (Công đảng 55% so với 45% của Liên đảng đối lập; Thủ tướng Albanese đạt 54% so với 25% của lãnh đạo đối lập Peter Dutton).
Australia cơ bản ứng phó thành công với đại dịch Covid-19, gỡ bỏ hoàn toàn các hạn chế, cách ly và coi Covid-19 là bệnh cúm mùa, duy trì tiêm phòng hàng năm.
Về kinh tế, Australia tiếp tục đà tăng trưởng trong nửa đầu năm 2022 (0,8% quý I và 0,9% quý II), chủ yếu là do tiêu dùng cá nhân tăng mạnh (2,2%); GDP năm 2022 đạt 4,2%, dự kiến năm 2023 đạt 2,5%. Tỷ lệ thất nghiệp 3,9%, mức thấp kỷ lục kể từ năm 1974. Tỷ lệ lạm phát tăng nhanh (6,1% trong quý II/2022, cao nhất trong 21 năm qua; hơn 8% vào tháng 12/2022, giảm nhẹ xuống 7,4% tháng 3/2023), buộc Ngân hàng Trung ương (RBA) nhiều lần điều chỉnh lãi suất.
Về quốc phòng, an ninh, Australia tiếp tục được củng cố, chú trọng tăng cường lực lượng quân sự tại khu vực Tây và Tây Bắc nhìn ra Ấn Độ Dương và Đông Nam Á. Australia công bố Chiến lược An ninh Quốc gia mới (1/2013), Sách trắng Quốc phòng (3/2016) và bản cập nhật (7/2020), Sách trắng Đối ngoại (12/2017), trong đó đề cao đối ngoại quốc phòng như một biện pháp củng cố vị thế Australia tại khu vực và cân bằng ảnh hưởng với các cường quốc khác. Tháng 7/2020, Australia tăng ngân sách quốc phòng lên 270 tỷ AUD trong 10 năm tới, tập trung đầu tư cho hải quân, không quân và công nghệ quốc phòng.
Về đối ngoại, chính quyền Công đảng tiếp tục quan tâm và coi trọng phát triển quan hệ với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, trong đó ưu tiên phát triển quan hệ với Đông Nam Á.
Australia tiếp tục đẩy mạnh đàm phán nâng cấp Hiệp định thương mại tự do ASEAN – Australia – New Zealand (AANZFTA); thúc đẩy triển khai Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), trong đó ưu tiên đàm phán với Anh; thúc đẩy nâng cấp Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), bổ sung nội dung mới về kinh tế số; ưu tiên triển khai cam kết trong Thỏa thuận Paris về chống biến đổi khí hậu và COP-27; quan tâm hỗ trợ hợp tác tiểu vùng Mekong, nhất là các hình thức hợp tác 3 bên.
Việt Nam và Australia thiết lập quan hệ ngoại giao ngày 26/02/1973, và tiến hành lập Đại sứ quán tại mỗi nước. Hai nước thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện năm 2009, Đối tác Toàn diện tăng cường năm 2015 và nâng cấp lên Đối tác Chiến lược nhân chuyến thăm Australia của Thủ tướng Chính phủ (TTCP) Nguyễn Xuân Phúc (3/2018). Hai nước đang kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao (1973 – 2023).
Trong những năm qua, hai bên trao đổi nhiều đoàn cấp cao. Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, hai bên duy trì các cuộc tiếp xúc cấp cao theo hình thức trực tuyến, gần đây nhất là cuộc điện đàm giữa TTCP Phạm Minh Chính và Thủ tướng Australia Anthony Albanese (18/10/2022); TTCP Phạm Minh Chính và Thủ tướng Australia Scott Morrison (25/5/2021) và giữa TTCP Nguyễn Xuân Phúc và Thủ tướng Australia Scott Morrison (21/01/2021); Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ và Chủ tịch Hạ viện Tony Smith (07/6/2021); điện đàm giữa hai Bộ trưởng Ngoại giao (4, 8, 9/2021 và 3/2022), hai Bộ trưởng Quốc phòng (11/2021).
Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc gặp Thủ tướng Anthony Albanese bên lề Hội nghị Cấp cao APEC (Thái Lan, 11/2022); Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng gặp Toàn quyền và Thủ tướng Australia tại Lễ nhậm chức Nhà Vua Anh (5/2023); Phó Chủ tịch nước Võ Thị Ánh Xuân gặp Toàn quyền David Hurley (Philippines, 8/2022). Thủ tướng Phạm Minh Chính gặp Thủ tướng Scott Morrison bên lề Hội nghị COP-26 (Anh, 11/2021), thông qua Chiến lược Tăng cường Hợp tác Kinh tế Việt Nam – Australia (EEES) và Tuyên bố chung Cam kết hành động thiết thực về khí hậu; gặp Thủ tướng Anthony Albanese bên lề Hội nghị Cấp cao ASEAN 41 (Campuchia, 11/2022) và tại Hội nghị cấp cao G7 mở rộng (Nhật, 5/2023). Hai Bộ trưởng Ngoại giao đã ký Chương trình Hành động triển khai quan hệ Đối tác Chiến lược giai đoạn 2020 – 2023 (trực tuyến, 11/2020).
Australia là một trong những nước rất tích cực hỗ trợ Việt Nam trong công tác phòng, chống dịch Covid-19. Tháng 6/2020, Australia đã trao 10,5 triệu AUD cho Ban chỉ đạo quốc gia phòng chống Covid-19. Tháng 3/2021, Australia công bố gói hỗ trợ toàn diện trị giá 60 triệu AUD cho Việt Nam trong công tác phòng chống dịch gồm viện trợ vắc-xin và hỗ trợ công tác triển khai tiêm chủng thông qua UNICEF. Riêng về vắc-xin, Australia đã tài trợ Việt Nam 26,4 triệu liều (gồm 12 triệu liều cho người lớn và 14,4 triệu liều cho trẻ em), trở thành nhà tài trợ vắc-xin lớn thứ hai của Việt Nam. Ta cũng trao tặng Australia số vật tư y tế (khẩu trang) trị giá 50.000 USD (3/2021).
Trên 20 cơ chế hợp tác song phương được duy trì linh hoạt, trong đó có các cơ chế quan trọng như họp thường niên hai Thủ tướng, hai Bộ trưởng Ngoại giao, hai Bộ trưởng Quốc phòng và Hội nghị Đối tác kinh tế và các hợp tác giữa các địa phương. Cho đến nay, hai bên đã tổ chức Hội nghị thường niên hai Thủ tướng lần thứ 2 (trực tuyến, 01/2021), Hội nghị thường niên Bộ trưởng Ngoại giao lần thứ 4 (9/2022), Hội nghị Đối tác kinh tế cấp Bộ trưởng lần thứ 3 (4/2023), Đối thoại an ninh cấp Thứ trưởng (12/2022), Đối thoại chiến lược cấp Thứ trưởng Ngoại giao – Quốc phòng lần thứ 8 (5/2023), Đối thoại chính sách quốc phòng cấp Thứ trưởng Quốc phòng lần thứ 3 (10/2019), Nhóm công tác về ODA (9/2019), Nhóm công tác về Thương mại (10/2019) và các cơ chế Tham vấn cấp Cục/Vụ trưởng.
Các cơ chế khác giữa hai nước đến nay có: Đối thoại an ninh biển lần 2 (10/2019), Đối thoại Nhân quyền kỳ 18 (4/2023), Tham vấn luật pháp (8/2018), Tham vấn Lãnh sự lần 16 (12/2022), Đối thoại chính sách biển (5/2021), Đối thoại chiến lược Việt Nam – Australia (7/2021), Đối thoại hợp tác biển kênh 1 và 1,5 (11/2022), Tham vấn cấp cao về viện trợ phát triển (4/2017), Đối thoại chính sách nông nghiệp cấp cao lần 2 (5/2019), Ủy ban Hỗn hợp về hợp tác khoa học và công nghệ cấp Thứ trưởng lần 1 (3/2016)…
Hai bên hợp tác tốt trong lĩnh vực an ninh, quốc phòng thông qua trao đổi đoàn, ký thỏa thuận hợp tác, hợp tác phòng chống tội phạm, quản lý xuất nhập cảnh, chống di cư bất hợp pháp, trao đổi thông tin, kinh nghiệm, đào tạo tiếng Anh… Hai bên đã ký MOU về hợp tác đào tạo gìn giữ hòa bình và rà phá bom mìn (2016); Không quân Hoàng gia Australia 04 lần hỗ trợ vận chuyển bệnh viện dã chiến của ta tới Phái bộ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Nam Sudan. Tàu hải quân Australia nhiều lần thăm Việt Nam. Australia là nước duy nhất đặt đại diện thường trực tại Trung tâm phòng chống tội phạm xuyên quốc gia Việt Nam (TP.HCM), qua đó hai bên thường xuyên trao đổi thông tin tình báo, hợp tác chống khủng bố, buôn người, tội phạm ma túy… Hai bên đang trao đổi, chuẩn bị ký Thỏa thuận Đối tác Gìn giữ Hòa bình.
Kim ngạch thương mại song phương tăng trưởng tốt: Kim ngạch quý I/2023 đạt 3,41 tỷ USD, trong đó xuất khẩu đạt 1,28 tỷ USD và nhập khẩu đạt 2,13 tỷ USD. Năm 2022 đạt 15,7 tỷ USD, tăng 26,7% so với năm 2021, trong đó xuất khẩu đạt 5,6 tỷ USD, tăng 26,2% và nhập khẩu đạt 10,1 tỷ USD, tăng 27,3%. Hiện Australia là đối tác thương mại lớn thứ 7 của Việt Nam và Việt Nam là đối tác lớn thứ 10 của Australia. Phía Australia đã mở cửa cho quả vải, xoài, thanh long, nhãn, tôm đông lạnh; ta đang thúc đẩy Bạn cho phép nhập khẩu chanh leo, chôm chôm, vú sữa, dừa tươi, sầu riêng, tôm tươi nguyên con. Australia thúc đẩy ta mở cửa nhập khẩu thịt hươu, thịt kangaru, mật ong, quả đào và xuân đào.
Tính đến hết tháng 4/2023, Australia có 596 dự án đầu tư với tổng vốn đầu tư 1,99 tỷ USD, đứng thứ 20/143 quốc gia và vùng lãnh thổ đầu tư vào Việt Nam, tập trung ở các lĩnh vực chế biến, chế tạo, dịch vụ lưu trú, y tế, trợ giúp xã hội và nông, lâm, thủy sản. Tính đến tháng 02/2023, Việt Nam đầu tư sang Australia 88 dự án với tổng vốn đầu tư là 592,3 triệu USD, đứng thứ 10/79, chủ yếu trong lĩnh vực nông, lâm nghiệp, bán buôn bán lẻ, chế biến chế tạo (riêng năm 2020, Australia đứng thứ 2 với 101,8 triệu USD, chiếm 17,2% FDI của Việt Nam). Tiêu biểu là các dự án của tập đoàn TH 135 triệu USD, tập đoàn An Viên 18 triệu USD ở Bắc Australia; tập đoàn Vinfast 20 triệu USD ở Melbourne; VietJet ký thỏa thuận đầu tư hạ tầng sân bay ở Melbourne và đang xúc tiến mở đường bay trực tiếp với các thành phố lớn của Australia (Sydney, Melbourne, Perth…).
Australia là một trong những đối tác song phương cung cấp ODA không hoàn lại lớn nhất cho Việt Nam (trung bình 92,7 triệu AUD/năm kể từ 2013 – 2019 và 78,9 triệu AUD/năm trong giai đoạn 2020 – 2022). Tháng 10/2022, Quốc hội Australia quyết định tăng 18% ODA cho ta, lên mức 92,8 triệu AUD năm 2022 – 2023. Tại dự toán Ngân sách 2023 – 2024 vừa được công bố ngày 11/5/2023, Australia tiếp tục tăng thêm 2,5% cho Việt Nam, lên mức 95,1 triệu AUD. Trong vòng 50 năm kể từ khi thiết lập quan hệ ngoại giao, Australia đã hỗ trợ ODA Việt Nam tổng cộng 3 tỷ AUD (khoảng 47 nghìn tỷ VNĐ).
Australia cung cấp nhiều học bổng theo các chương trình dài hạn và ngắn hạn cho Việt Nam. Hiện có khoảng 31.000 sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam đang học tập tại Australia (90% theo diện tự túc). Tính đến tháng 3/2023, có 45 chương trình liên kết, đào tạo liên thông, 200 văn kiện hợp tác, nghiên cứu chung giữa các trường Đại học, viện nghiên cứu hai nước. Bên cạnh đó, các trường đại học/học viện của hai nước đang có 37 chương trình liên kết đào tạo đang hoạt động. Đại học RMIT đã mở 2 cơ sở (ở Hà Nội và TP.HCM) với hơn 6000 sinh viên theo học, dự kiến sẽ mở tiếp tại Đà Nẵng, Cần Thơ và Hải Phòng, tăng vốn đầu tư thêm khoảng 100 triệu AUD vào Việt Nam. Tháng 10/2021, hai nước đã ký thỏa thuận bổ sung Chương trình Phát triển Nguồn nhân lực Việt Nam – Australia giai đoạn 2021 – 2025, trị giá 50,1 triệu AUD. Sau gần 2 năm gián đoạn vì Covid-19, tháng 12/2021, Australia bắt đầu mở cửa biên giới, đón sinh viên quốc tế, trong đó có Việt Nam, trở lại Australia.
Số lượng khách du lịch Australia đến Việt Nam tăng đều qua các năm, các hãng hàng không hai nước đã nối lại các đường bay thẳng sau Covid-19 với tần suất 17 chuyến trực tiếp/tuần: năm 2019 có gần 390.000 lượt khách Australia tới Việt Nam (đứng thứ 6/10 thị trường hàng đầu); tạm ngừng do tình hình đại dịch Covid-19 từ tháng 4/2020 và được nối trở lại từ tháng 3/2022. Số khách du lịch Việt Nam đến Australia vẫn tăng đều đặn qua các năm, đạt 125.000 lượt (2019), đứng thứ 18/57 thị trường có khách du lịch đến Australia.
Chương trình lao động kỳ nghỉ (3/2015) cho phép công dân Việt Nam sang Australia du lịch kết hợp làm việc và hai bên nhất trí nâng hạn mức từ 200 (2015) lên 1500 người/năm kể từ tháng 9/2019. Hai nước đã ký Bản ghi nhớ về thị thực nông nghiệp (3/2022), dự kiến sẽ đưa mỗi năm 1000 lao động Việt Nam sang làm việc tại Australia trong lĩnh vực nông nghiệp; hai bên đang trao đổi, điều chỉnh theo hướng triển khai Bản ghi nhớ này theo khuôn khổ Chương trình Lao động Nam Thái Bình Dương.
Quan hệ hợp tác giữa các địa phương hai nước đang phát triển tốt đẹp; cho đến nay đã có 15 cặp địa phương kết nghĩa, nổi bật là quan hệ kết nghĩa của một số địa phương như: Khánh Hòa – Vùng Lãnh thổ Bắc Australia (9/1999); TP.HCM – Queensland (10/2005); Bà Rịa – Vũng Tàu – Vùng Lãnh thổ Bắc Australia (9/2007); TP.HCM – Vùng Lãnh thổ Bắc Australia (2/2014); tỉnh Lạng Sơn và thành phố Goulburn Mulware (11/2018); TP.HCM – New South Wales (4/2019); Đà Nẵng và thành phố Gold Coast (12/2020)…Gần đây, Việt Nam đã đón Thủ hiến vùng Lãnh thổ Bắc Australia Michael Gunner (11/2018); Thống đốc bang Victoria Linda Dessau (9/2019); Thống đốc bang Queensland Paul de Jersey (5/2019); Thống đốc bang Nam Australia (10/2022); Thống đốc bang New South Wales (21 – 24/5).
Cộng đồng người Việt tại Australia có khoảng 350.000 người (đứng thứ 5 trong số các cộng đồng sắc tộc gốc nước ngoài tại Australia). Người Việt có mặt ở hầu hết các bang song tập trung chủ yếu tại các bang Queensland, New South Wales (160.000 người), Nam Australia, Victoria (130.000 người)…
Về hợp tác khu vực và quốc tế: Hai nước hợp tác tốt tại các diễn đàn khu vực và quốc tế như ASEAN, EAS, APEC, ASEM, LHQ. Việt Nam ủng hộ Australia ứng cử vào vị trí Ủy viên không thường trực HĐBA/LHQ nhiệm kỳ 2013 – 2014 và Hội đồng Tổ chức Hàng hải Thế giới (IMO) nhiệm kỳ 2016 – 2017. Bạn ủng hộ ta vào Hội đồng Nhân quyền LHQ nhiệm kỳ 2014 – 2016, 2023 – 2025, thành viên Hội đồng chấp hành UNESCO nhiệm kỳ 2015 – 2019 và ECOSOC 2016 – 2018; Ủy viên không thường trực HĐBA LHQ nhiệm kỳ 2020 – 2021 và thành viên Hội đồng Điều hành Liên minh Bưu chính Thế giới (IPU) nhiệm kỳ 2017 – 2021. Hai nước đang đảm nhiệm vị trí Đồng Chủ tịch Chương trình Đông Nam Á của OECD giai đoạn 2022 – 2025; đang phối hợp tổ chức Diễn đàn Đối thoại cấp cao về Biến đổi khí hậu và chuyển đổi năng lượng trong năm 2023.
Chuyến thăm chính thức Việt Nam của Thủ tướng Australia Anthony Albanese trong dịp kỷ niệm 50 năm thiết lập quan hệ ngoại giao giữa hai nước và thống nhất các lĩnh vực mới về kinh tế, thương mại cũng như những hợp tác khác nhằm mang lại một mối quan hệ bền chặt hơn nữa trong tương lai.
Theo Đại sứ Việt Nam tại Australia Nguyễn Tất Thành, chuyến thăm của Thủ tướng Australia Anthony Albanese tới Việt Nam sẽ tạo khuôn khổ mới cho quan hệ trên tất cả các kênh, tiếp tục làm sâu sắc lòng tin chiến lược, hướng tới tầm nhìn chung của hai nước cho 50 năm tới./.
