Ngày 26/4 vừa qua, nhà văn Phùng Văn Khai – Phó Tổng biên tập Tạp chí Văn nghệ quân đội đã có buổi gặp gỡ và trò chuyện với nhà văn Châu La Việt về Điện Biên trong văn hóa văn học nghệ thuật. Phóng viên Bảo Thơ đã ghi lại từ cuộc trò chuyện.
Nhà văn Phùng Văn Khai: Thưa anh Châu La Việt, chúng ta đã làm rất nhiều việc về văn hoá văn học nghệ thuật, đặc biệt, bản thân anh cũng có nhiều cuốn sách về đường Trường Sơn và cho đến hiện tại, ở độ tuổi U80, anh vẫn miệt mài viết, ngòi bút vẫn rất phong độ. Tôi muốn biết cảm xúc của anh về văn hoá văn học nghệ thuật khi trong hoàn cảnh đất nước thanh bình như hôm nay, đặc biệt là sau chuyến đi Điện Biên vừa qua của anh?
Nhà văn Châu La Việt: Tôi được hỏi câu hỏi này trong bối cảnh đang rất xúc động khi vừa có chuyến đi Điện Biên Phủ về. Các bạn đã biết, Điện Biên Phủ những ngày gần với kỉ niệm 70 năm luôn ào ạt những đoàn quân, những cựu chiến binh, đại biểu các tỉnh hướng về với tình yêu và khí thế Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ và với những chiến sĩ bộ đội luôn tràn trề đầy năng lượng, từ tình yêu đó người ta sẽ biến ra được rất nhiều hành động cụ thể. Tôi cũng đã gặp rất nhiều đồng đội của tôi, có những người lần đầu tiên trong đời được mặc quân phục, bởi vì họ cũng ở chiến trường như chúng tôi, nhưng chưa từng được mặc quân phục, và chuyến lên Điện Biên đợt này họ đã được mặc quân phục, được sống lại với kí ức chiến tranh của họ, mặc dù họ là lứa sau của thế hệ đánh Điện Biên Phủ. Trong đoàn văn nghệ sĩ có nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân – hiện là Chủ tịch uỷ ban Liên hiệp các Hội Văn học Nghệ thuật Việt Nam, tất cả mọi người khi gặp Đỗ Hồng Quân đều reo lên, bởi vì như bắt gặp hình ảnh nhạc sĩ Đỗ Nhuận – một nghệ sĩ rất lạ trong lịch sử Việt Nam, ông là người tù duy nhất trở thành một nhạc sĩ lớn, và cái lớn, xuất sắc của Đỗ Nhuận đầu tiên là có chùm tác phẩm về Điện Biên Phủ như: Hành quân xa, Chiến thắng Him Lam, Giải phóng Điện Biên… Lời bài hát của ông rất sâu sắc và chân thật.
Bìa sách của nhà văn Châu La Việt.
Sắp tới ngày 7 tháng 5 tới đây, trên Điện Biên Phủ có gần hai mươi nghìn cán bộ chiên sĩ, dân công hoả tuyến duyệt binh, sé có bắn 21 phát đạn bác và có 9 máy bay treo cờ tổ quốc bay quanh vùng trời Điện Biên. Vậy lực lượng văn học nghệ thuật chúng ta có gì, đó là Opera Vầng trăng Him Lam, kịch bản Châu La Việt, âm nhạc Đỗ Hồng Quân như một tác phẩm văn học nghệ thuật đỉnh cao. Tất nhiên cũng có những bài thơ, thậm chí có cả các trường ca như Giao hưởng Điện Biên của anh Hữu Thỉnh, nhưng Opera luôn là đỉnh cao của âm nhạc thế giới. Viết về Điện Biên, chúng ta có tuồng, chèo, phim Điện Biên rồi, nhưng lần đầu tiên chúng ta có Opera.
Quay trở lại với câu hỏi của nhà văn Phùng Văn Khai về suy nghĩ của tôi về văn học nghệ thuật trong hoàn cảnh đất nước hiện nay, tôi thấy rất khó để diễn tả, bởi có những thời điểm văn học nghệ thuật đất nước hưng phấn như một thi nhân, một chàng trai đang được yêu thì cảm xúc lâng lâng, có thể là bối cảnh đang hưng phấn nên văn học nghệ thuật mới sục sôi như thế.
Nhà văn Phùng Văn Khai: Thưa anh Châu La Việt, tôi cũng vừa có chuyến đi Điện Biên đầu tháng 4 vừa rồi, tôi đã làm việc với Bộ chỉ huy quân sự tỉnh Điện Biên và thấy được rằng, không khí 70 năm Điện Biên của chúng ta vừa trang nghiêm vừa sâu sắc, nhân văn. Toàn bộ công tác tổ chức đã được sắp xếp rất tốt, nhưng cái mà chúng tôi quan tâm là giới văn nghệ sĩ đã có mặt trong chiến hào Điện Biên, tôi cũng đã biết đến nhạc sĩ Đỗ Nhuận khi viết bài Chiến thắng Him Lam và đặc biệt là những câu hò, những bài thơ đọc trong chiến hào, hát trong chiến hào. Tôi cũng đã đến nghĩa trang Đồi A1 và thấy được rằng số liệt sĩ khuyết danh còn rất lớn, trong 56 ngày đêm máu lửa thì có gần 4.000 liệt sĩ khuyết danh. Vậy với tư cách là một nhà văn trưởng thành trong chống Mỹ, anh thấy hào khí Điện Biên như thế nào và bài học từ chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ để gửi thông điệp đến thế hệ sau này là gì?
Nhà văn Phùng Văn Khai.
Nhà văn Châu La Việt: Tôi sẽ trả lời câu hỏi về hào khí Điện Biên trong giới văn, nghệ sĩ trước bằng 3 câu chuyện: Câu chuyện thứ nhất, trong đoàn quân khi chúng tôi đi Mường Phăng, khi xuất hiện, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân được rất nhiều cán bộ chiến sĩ yêu quý. Họ yêu quý không chỉ vì Đỗ Hồng Quân hôm nay mà còn vì họ thấy được hình dáng ông Đỗ Nhuận ở trong đấy. Tất cả mọi người bắt tay, xin chụp ảnh. Kì lạ hơn là câu chuyện thứ hai là nhà thơ Vũ Quần Phương đã 85 tuổi những vẫn nằng nặc đi lên Điện Biên với chúng tôi. Một thời gian dài anh Phương không xuất hiện nhưng khi gặp anh người dân vẫn xin chụp ảnh với bác Phương. Câu chuyện thứ ba có một cô nói với anh Phương rằng bác ơi! Cho cháu đi với bác, đến đoạn nào bác mệt thì cho cháu cõng bác. Tôi hơi nhạc nhiên và tưởng ở đây có dịch vụ đưa người lớn tuổi lên Mường Phăng. Hỏi ra thì tôi mới biết chị này tên Hiền, là Phó chủ tịch Hội Liên hiệp văn học, hội Văn nghệ của Điện Biên. Chị tình nguyện đi cõng những người lớn tuổi để lên được Mường Phăng. Qua những câu chuyện trên chúng ta thấy được văn nghệ sĩ đến với Điện Biên háo hức như thế nào và tấm lòng của người dân đối với văn nghệ sĩ đến với Điện Biên như thế nào!
Nhà văn Phùng Văn Khai: Thưa anh, anh đang nói một câu chuyện tôi rất hứng thú đó là lòng dân với Điện Biên. Trở về quá khứ khi chúng ta bắt sống tù binh tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ thì chúng ta đã phải huy động đến sáu mươi vạn dân công của tất cả các tỉnh thành. Ngay trong giờ phút chiến thắng thì điều đầu tiên mà dân công hoả tuyến của người Việt đã phải nuôi hàng nghìn tù binh. Bữa ăn đầu tiên trong chiều ngày 7 tháng 5 năm 1954 phải lo cho hàng nghìn tù binh. Rất nhiều người sẽ cảm thấy bất bình trước điều này, nhưng chúng ta, với tư cách nhân văn của người Việt, càng có độ lùi càng thấy sự sáng suốt của Đảng, của Nhà nước, của Chủ tịch Hồ Chí Minh, của Đại tướng Võ Nguyên Giáp về vấn đề tù nhân ở Điện Biên. Với tư cách là nhà văn, cũng đã chịu nhiều những thách thức và bước ngoặt thì anh thấy đó là một tư duy như thế nào để chúng ta đường hoàng ngồi vào Hiệp định Giơ-ne-vơ, đường hoàng ứng xử với các cuộc chiến tranh chống Mỹ và Đổi mới?
Nhà văn Châu La Việt (đội mũ) và nhà văn Phùng Văn Khai (đứng bìa phải).
Nhà văn Châu La Việt: Tôi xin trả lời dưới tư duy của một nhà văn. Tôi xin giới thiệu với nhà văn Phùng Văn Khai rằng trong đợt này tôi có một tiểu thuyết Vầng trăng Him Lam nhân Kỉ niệm 70 năm Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ do trại viết Quân đội, Tổng Cục Chính Trị, Bộ Văn hoá giao cho tôi. Tôi cũng rất đắn đo khi nhận lời vì có các nhà văn như Hữu Mai, Hồ Phương,… là các nhà văn đã viết hay lắm rồi về Điện Biên. Nhưng tôi đã viết được vì hồi nhỏ tôi được ở với các văn nghệ sĩ Điện Biên và khám phá ra rằng góp phần chiến thắng Điện Biên còn có Binh đoàn văn học nghệ thuật. Khi tôi viết xong tác phẩm này, Thời báo Văn học Nghệ thuật mời tôi dự thi cuộc thi tiểu thuyết. Sau 2 tháng tôi hoàn thành tác phẩm thì Đỗ Hồng Quân chuyển thành Opera ngay. Và tiểu thuyết của tôi nhận được rất nhiều sự quan tâm của các cơ quan, cá nhân, đủ hiểu lòng dân đối với văn học nghệ thuật, với những chiến thắng của Điện Biên đến như thế nào. Đây cũng là điều nhắc nhở giới văn nghệ sĩ rằng, Điện Biên sẽ mãi mãi là một đề tài như Bạch Đằng, Chi Lăng, Đống Đa, và chắc chắn, đất nước nhân dân không bao giờ quên những văn nghệ sĩ ấy.
Nhà văn Phùng Văn Khai: Tôi rất xúc động khi anh Châu La Việt đã nhắc đến đội ngũ, văn nghệ sĩ trực tiếp tham gia vào Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ, trong đó có những người ở cơ quan tôi như Thiếu tướng nhà văn Dũng Hà; nhà văn Hồ Phương; nhà thơ Thanh Tịnh,… Chúng tôi, thế hệ sau đều ghi nhớ những dấu mốc lịch sử, những đóng góp bằng xương bằng máu, bằng trí tuệ của các chú, các anh cho Điện Biên. Trong cuộc trò chuyện hôm nay, tôi rất cảm ơn anh Châu La Việt – vừa là người anh, vừa là người bạn của Văn nghệ Quân đội và cũng là người anh, người bạn của tôi, xin chúc anh mọi việc bình an và hạnh phúc!
Nhà văn Châu La Việt: Rất cảm ơn nhà văn Phùng Văn Khai!
