KIẾN TRÚC ĐỀN THÁP ẤN ĐỘ: ĐÓNG GÓP CHO DI SẢN THẾ GIỚI THÔNG QUA ĐỀN THÁP HINDU GIÁO Ở CHAMPA (VIỆT NAM) – SINGULAR CONTRIBUTION TO WORLD HERITAGE VIS-A-VIS HINDU TEMPLES OF CHAMPA (VIETNAM)

Có thể so sánh giữa các mô tả theo mô típ gọi là Kirttimukha thường được miêu tả ở Ấn Độ và đền thờ Champa. Hình minh hoạ (Hình 30) cho thấy một ví dụ từ Mỹ Sơn (Champa) và từ Jagesvara (Uttara Khand, Ấn Độ). Khái niệm cơ bản về Kirttimukha trong cả hai ví dụ là giống nhau nhưng sự mô tả của chúng có nhiều khác biệt. Các nhân vật ở Mỹ Sơn cho thấy dấu ấn bản địa rõ rệt trong cách thể hiện đôi mắt tròn, mũi, miệng hở, răng, lông mày và tóc. Bất kỳ người nào có kinh nghiệm trong việc quan sát những mô típ này có thể dễ dàng phân biệt Kirttimukhas Champa ngay khi mới nhìn thấy.

Các so sánh khác có thể thấy ở cách mô tả nhân vật có đồ đội, các vòm và các họa tiết hoa bằng gạch khắc trên vedibadha (bệ thờ, hình 31). Một lần nữa khái niệm này là phổ biến nhưng các đường nét mang tính địa phương.

Hình 31: Mô tả hình vòm ở Mỹ Sơn và Ấn Độ

Các đền thờ gạch ở Ấn Độ thường bao gồm các họa tiết chạm khắc rất đẹp trên bề mặt bên ngoài. Trong đó có một số hoạ tiết rất sắc sảo và phức tạp. Ngoài ra, trong một số trường hợp bề mặt cũng được xử lý bằng một mảng ốp mỏng (Hình 32). Tôi không rõ liệu truyền thống sử dụng mảng ốp với các họa tiết chạm khắc có mang tính phổ biến ở khu vực Champa.

Hình 32: Các mẫu thiết kế chạm khắc trên gạch khắc và mảng ốp,

Nasirabad, Sitapur, U.P. C. Thế kỷ thứ 10

Một quan sát quan trọng liên quan đến các cấu trúc hình chữ nhật (koshagrhas hoặc tháp phụ trợ) cũng rất đáng được chú ý. Như ở Ấn Độ, nó thường được xây dựng như một cấu trúc phụ trợ xung quanh ngôi đền chính (kalan, thường bao gồm một bình đồ hình chữ nhật và cấu trúc phần mái cho thấy ảnh hưởng của Nam và Bắc Ấn Độ hòa hợp với các xu hướng địa phương). Các đền thờ có bình đồ chữ nhật đã được xếp vào nhóm các đền thờ Valabhi trong các văn bản kiến ​​trúc cổ Ấn Độ với các đặc điểm và tên gọi khác nhau (Kramrisch 1946, Mitra 1960: 1, Tewari 2010: 6-11, 16-30). Hầu hết các đền thờ của loại hình này ở Ấn Độ bao gồm một garbhagraha hình chữ nhật đơn giản với cửa vào ở chính giữa của mặt tường dài. Trong trường hợp các đền thờ Champa với bình đồ hình chữ nhật thì cửa vào thay vì ở giữa lại được bố trí lệch về một bên. Ngoài ra, bên trong còn có một gian nhỏ được bố trí ở phía bên trong garbhagraha.

Những điều này cho thấy sự khác biệt rõ ràng giữa các đền tháp Champa và các đền tháp của Ấn Độ Valabhi. Cần phải nhấn mạnh ở đây là các văn bản kiến ​​trúc Ấn Độ cổ đại đã đề cập đến những ngôi đền có bình đồ hình chữ nhật thuộc nhóm ayatasra trong loại Valabhi, bao gồm nhiều tiểu loại khác nhau và những đền thờ có lối vào ở giữa cạnh lớn hơn là một trong những loại này. Do đó, các đền thờ Champa có bình đồ chữ nhật và valabhi sikhara có thể được xếp vào nhóm đền thờ Valabhi nhưng việc xác định các tiểu loại cụ thể cần được xác định trên cơ sở các mô tả trong các văn bản kiến ​​trúc cổ.

Hình 33: Cấu trúc hình chữ nhật với cửa vào lệch về phía phải của chiều dài, Mỹ Sơn

Ngoài vị trí của cửa vào, một sự khác biệt đáng chú ý khác của các cấu trúc có bình đồ hình chữ nhật của Champa so với các đền thờ Ấn Độ là việc xử lý cấu trúc mái (sikhara). Ở miền bắc Ấn Độ, nó thường là hình vòm gajaprashtha hoặc vagan. Như đã nêu ở trên, các đền thờ Ấn Độ kiểu này được gọi là Valabhi, Khakhara, Shala, Kuti, Vaita và Potakara. Trong số những thuật ngữ này, hai thuật ngữ cuối (Vaita và Potakara) rất đáng chú ý, chúng có ý nghĩa là thuyền và hình thuyền. Ngôi tháp Vaital Deol ở Orissa được đặt tên dựa trên sự tương tự của sikhara (phần mái) của nó với sự hình dáng của chiếc thuyền úp ngược (Trivedi 1999). Về vấn đề này, Mitra (1960: 1) có nhận xét đáng chú ý:

“Loại đặc biệt này được gọi là vahita-kakharu (kakharu có hình dạng vaita, tiếng Phạn vahitra có nghĩa là thuyền) (ở quận Puri) và vaitalu hoặc vaitala, một dạng vaita-khakharu rút gọn( ở quận Mayurbhanj và Balasore). Cách gọi tên thứ hai là nguồn gốc tên gọi tháp Vaital Deol.”

Bản văn khắc Aparajita Guhila thế kỷ 7 ở Rajasthan đã đề cập đến việc xây dựng một potakara bhavana (toà nhà hình thuyền) cho Vishnu. “Tòa nhà” đề cập trong bản khắc này một đền thờ Valabhi. Xem xét vị trí địa lý của Rajasthan thì sự kết hợp của kiến trúc ngôi tháp với hình dáng chiếc thuyền dường như không hợp lý. Có lẽ sự kết hợp này được du nhập từ các vị trí địa lý tiếp giáp với bờ biển như huyện Puri ở khu vực duyên hải Ấn Độ ở phía Đông, nơi có các đền thờ với vaita hoặc sikhara hình thuyền. Về hình dạng thì ngay cả sikhara của Vaital Deol cũng không hoàn toàn tương tự với một chiếc thuyền. Ngược lại, các sikharas như vậy của đền tháp Champa rõ ràng là hình thuyền thực tế. Các sikharas tương tự cũng được chứng minh từ các khu vực khác của các nước Đông Nam Á. Từ những dữ kiện này, có thể nghĩ rằng thuật ngữ này được dùng cho các sikhara có thể đã chịu ảnh hưởng bởi truyền thống Đông Nam Á.

Như đã nêu ở trên, nhiều loại đền thờ được mô tả trong văn bản kiến trúc Nam và Bắc Ấn Độ theo các nhóm Dravida và Nagara. Các tên khác nhau của chúng và các tiểu loại (như Meru, Mandar, Kailash, Vimaan, Nandan, Samudra, Padma, Garuda) cùng với các đặc điểm cụ thể của chúng cũng được mô tả chi tiết trong các văn bản này. Trong trường hợp các kiến trúc hình chữ nhật, cần có nghiên cứu để xác định các loại hình cụ thể của hai loại đền thờ, được thể hiện ở các đền tháp Chăm, dựa trên các văn bản kiến trúc Ấn Độ. Để hiểu được các yếu tố địa phương góp phần vào việc phát triển các biến thể khu vực, nếu có ở Champa, đòi hỏi phải nghiên cứu và phân tích thấu đáo. Cũng có thể tìm thấy nguồn thông tin liên quan khác từ các shilpis và thợ thủ công có kiến ​​thức truyền thống về xây dựng đền tháp, về vật liệu xây dựng và các thuật ngữ được họ sử dụng để chỉ các thành phần khác nhau của đền tháp. Cách tiếp cận này đã mang lại kết quả đáng kể trong việc hiểu và tư liệu hóa các kiểu dáng đền thờ Ấn Độ, được khởi xướng bởi Ram Raz vào năm 1835 theo sau bởi A.K. Coomaraswamy (1927), P. K. Acharaya (1927), N.K. Bose (1932), Stella Kramrisch (1946), K. Deva (1975), M.A. Dhaky (1975), Adam Hardy (2007) và các học giả khác. Hy vọng các học giả nghiên cứu đền tháp Champa cũng đã vận dụng các hướng nghiên cứu như vậy.

TECTURE:

SINGULAR CONTRIBUTION TO WORLD HERITAGE

VIS-A-VIS HINDU TEMPLES OF CHAMPA (VIETNAM) ^[1]

RakeshTewari ^[2]

It is believed that Indian establishments existed in Champa (Maha Champa) at least in the 1^st-2^nd century AD (Sharma 1997: 26). These migrants would have been both from north and south India. The migration would have taken place through land and sea routes. There are many descriptions of sea journey mentioned in ancient Buddhist texts. A recently found pottery Shard (at Nen Chua archaeological site, Kien Giang province, in Mekong Delta Region, shared by Alex Giang on face book), comprising the depiction of a lady playing a musical instrument is significant in this regard (Fig. 27). On comparative and stylistic grounds it may be placed around 4^th century AD, corroborating that such pottery was reaching Vietnam (Oc Eo and Phu Nam)through well-established maritime routes most probably from north India through Bengal.

Fig. 27. Bui Minh Tri (Alex Giang shared Vietnam Archaeology – Khao co hoc’s photo)

J.C. Sharma, former ambassador of India to Vietnam has contributed a very significant book on the Hindu Temples of Vietnam (Sharma1997). However, considering the number of temples built in a period of about 1500 years focussed researches on their architecture, art and their comparison with Indian temples is highly required. This paper intends to brief only a few notable aspects in this regard.

Sharma (1997: 26-30) has rightly found merit in suggesting that two of the major causes of Indian migration to south-east Asia may be Economic Trade and Spirit of Adventure. Along with these activities priests, teachers, healers, craftsman, shilpis etc. also reached in these countries and played significant role to initiate religious and temple building activities.

On the basis of inscriptional records found from Mi-Son (datable to c. 5^th century AD) it has been noted that Dharma Maharaja Shri Bhadravarman established the first royal Shiva-linga at Mi-Son dedicated to Shiva who was called ‘Bhadresvar Swami’. Though this name of Shiva, i.e. Bhadresvara, and temples dedicated to Shiva by this name are well known in India (such as Bhadesar Nath in Sant Kabir Nagar, district Bhadohi near Varanasi , U.P., and so on; Sahay 2016) but so far earliest known mention of this name is from the above stated record of Vietnam.

It may be surmised that even before the construction of the temple mentioned in the above stated inscription there is a strong possibility of existence of temple construction activity in Vietnam. These temples might have been having the form of local secular structures as it happened in Indian context. Subsequently, with the arrival of Indian Temple Architectural texts, craftsmen and architects Classical Indian temple types, prevailing in north and south India, would have been adopted. However, the initial local components of art, motifs and rituals must have fused within such structures. The same process seems to have followed in other south-east Asian countries and north-western part of Indian-subcontinent.

The Champa temples, made of baked bricks, consist of a main temple (kalan in Cham language), some minor temples and associated structures. These are built on hills, plains, on probable routes and within the settlements. Externally the temples consist of a square plan with one, and sometimes two doors (generally facing east and sometimes west). The decorative patterns on exterior walls and arches, comprising floral patterns and human figures, apparently show local impact. Normally a Shiva-linga is installed in the garbhagraha (sanctum) on a pedestal ending in snanadroni, around which enough space is left for parikrama. Interior of the temple is plain. The doorframes, doorsills, lintel, pilasters of rathikas etc. are made of sandstone to provide additional strength to the structure. The kalan is connected through a vaulted passage to a doorway connecting sometimes to an antechamber through another vaulted passage. The temple complexes also consist of smaller temples for minor deities and some supplementary structures like the koshagraha or small water structures. In some of the complexes, facing the kalan, there is a provision of a Nata-mandira with an east-west orientation having several windows and a tiled roof.

The Hindu temples of Champa are basically influenced by Brahmanical religion of India in which apart from Shiva-lingas, images of dancing Shiva, Ravananungrah episode, Uma, Bhagwati, Ganesha, Karttikeya, Nandi, etc. dominate. However, the Vaisnavite influence is attested by the sculptures of Govardhandhari Krishna, Ramayana scenes, ananatshayi Vishnu, Brahma and other depictions.

These temples show impact of North and South Indian temple architecture. Selection of baked bricks and decorations comprising floral and other motifs for temple construction indicates that the same is inspired because of north Indian contacts with this region where brick temples were being constructed from at least 1^st century BC/AD. Baked and carved decorative bricks were used in such temples from Gupta Period. Usage of lithic door frames and other features are also common in contemporary north Indian and Vietnamese temples.

Ground plans of Champa temples follow the basic plans of Pan-Indian temples- chaturasra (square) and ayatasra (rectangular) (Fig.28). However, the sikharas (super-structures) of main temples (kalan) are influenced by south Indian temples having mostly series of four stories (chatur-taliya or chatur-bhaumika). Some of the Champa temples comprise pyramidal dome springing directly from the walls of the sanctuary surmounted by an amalaka in the Nagara style. While the third variety of shikara is a boat-shaped concave roof (known as valabhi, khakhara, vaita (meaning boat shaped) or gajaprashtha shikhara in India) surmounted on the temples or structures called as koshagraha.

Fig. 28. Showing chatur-taliya (four storied), pyramidal dome and boat shaped sikharas of the respective temples, Champa.

Due to continuous contacts between India with Champa not only Hindu religion, ancient Indian scriptures, architectural treaties (such as Vastu Shatra, Mayamata and Maansaara) and iconographic texts along with sculptures and architects would have reached Champa. Local artists and sculptors must have learnt them by learning and by practice with the migrant experts from India. Their impact is clearly seen in the similarity in basic structural concepts, plan and elevation. Main principles and attributes of the religious images are also similar to those described in Hindu iconographic texts. However, their designs, treatment, facial and physical expressions show distinct local influences.

In this context it may be worth drawing attention towards a few features of brick temples common between Champa and Indian brick temples with obvious variations. The lithic doorframes in a north Indian temple at Bahua (district Fatehpur, U.P.; Fig 29.) shows elaborate depictions of river goddesses the Ganga and the Yamuna respectively on either sides along with attendants. Door-sill (mandaraka decorated with mainly floral motifs), doorjambs (comprising pancha-sakhas: such as naga sakha, roop sakha, srivraksha sakha, patra sakhas and puspa sakha), and lintels (uttaranga) bearing figures of Brahma, Siva and Visnu, navagrahas and other motifs. The depictions of these deities, nine planets and floral patterns are also seen in the architectural members of Champa temples. However, their exact placement in a temple needs to be ascertained. A few stone panels from Champa, comprising depiction of Sheshsayi Visnu and other deities, indicate that they might have been placed at shukanasa arch over the antarala (passage to garbhagraha also known as kapili) of a temple.

Fig. 29. Stone door-frame of a brick temple, Bahua, district Fatehpur, U.P.Fig. 30. Depiction of Kirttimukha motif at Mi-son (Vietnam) and Jagesvara (Uttarakhand, India)