Những chuyện kỳ thú đồng tiền Việt Nam
Tiền thưởng khắc thơ và hộ mệnh thời Nguyễn
Các vua Nguyễn cho đúc tiền dùng để ban tặng cho quý tộc có công hay trong những dịp lễ đặc biệt. Trên tiền thưởng đó, có khi là cả bài thơ.
Chúc phúc vua, cầu an cho đất nước
Cố Giáo sư (GS) Đỗ Văn Ninh (Viện Khảo cổ học) cho biết vua Minh Mệnh (Minh Mạng) chính là người cho đúc những đồng tiền thưởng có ảnh hưởng tới việc đúc tiền của các vua Nguyễn sau đó. Theo GS Ninh, vua Minh Mệnh chú ý tới việc xây dựng đất nước và đạt được nhiều thành tựu hơn cả so với những đời vua Nguyễn khác.
“Chính sách đời Minh Mệnh làm tiền tệ đời này đạt tới đỉnh cao trong lịch sử phát triển tiền tệ thời Nguyễn. Có thể nói, nhiều loại tiền mới chỉ có ở thời Nguyễn được bắt đầu ban hành rồi định hình từ đời này. Những đồng tiền lớn mang mỹ hiệu 4 chữ hoặc 8 chữ dùng làm tiền thưởng xuất hiện. Những đời vua sau có đúc thay mỹ hiệu khác thì quy cách, kích thước cũng dựa trên những nét căn bản của triều Minh Mạng”, GS Ninh viết trong cuốn Tiền cổ Việt Nam (NXB Khoa học xã hội, 2019).
Theo khảo tả của GS Đỗ Văn Ninh, tiền đồng lớn thời Minh Mệnh có đường kính 50 mm, đúc ra với mục đích biểu dương công đức nhà vua, tán dương triều đại. Tiền này được lưu trữ ở tất các kho tiền các tỉnh và đặc biệt được trữ tại kho Kinh. Tiền này cũng được lưu thông và tất nhiên giá trị của chúng cao hơn những đồng tiền nhỏ. Ký hiệu tiền tệ, niên đại chế tạo, địa phương đúc đều được đúc rõ ràng trên tiền.
GS Ninh cho biết thêm, những đồng tiền thưởng ngoài tên tiền trên mặt, còn có chữ đúc nổi ở lưng tiền. Những chữ đúc ở lưng này hoặc 8 hoặc 4, gọi là mỹ hiệu. Những đồng tiền mang mỹ hiệu 4 chữ không khác gì những đồng mang mỹ hiệu 8 chữ cả về kích thước, chất liệu, kỹ thuật đúc.
Theo PGS-TS Nguyễn Đình Chiến (nguyên Phó giám đốc Bảo tàng Lịch sử quốc gia), thông điệp trên những đồng tiền này thường mang ý nghĩa tốt lành, chúc phúc cho nhà vua, cầu bình an cho đất nước, cầu được mùa, giáo dục tam cương ngũ thường. Chẳng hạn, thời Minh Mệnh có những mỹ hiệu 8 chữ như: “Hiền hiền, thân thân, lạc lạc, lợi lợi” – nghĩa là hiền với người hiền, thân với người thân, vui cái vui, lợi cái lợi; “Nguyên lưu thuận quỹ, niên cốc phong đăng” – nghĩa là nguồn nước thuận dòng, hằng năm được mùa; “Đắc vị, đắc danh, đắc lộc, đắc thọ” – nghĩa là được địa vị, được công danh, được lộc, được sống lâu… Ông Chiến đánh giá: “Như vậy, nội dung của nhiều đồng tiền thưởng không chỉ giáo dục nhân cách con người theo quy phạm đạo đức, mà còn thiên về khía cạnh giáo dục chính trị đạo đức”.
Trinh Nguyễn
