Trong hai ngày 1 và 2 tháng 2 năm 2023, UBND huyện Văn Yên phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Yên Bái sẽ công bố quyết định chứng nhận lễ hội Đền Đông Cuông là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Đền Đông Cuông thuộc địa phận thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái với đại ngàn bao phủ, phía trước đền là dòng sông Hồng. Với dáng dấp kiến trúc của đền chùa truyền thống, góc mái ngói cong và hình lưỡng long chầu nhật. Các cột đền được làm bằng gỗ tứ thiết, được sơn son thiếp vàng hình rồng cuốn trang nghiêm.
Đền bao gồm cụm di tích, gồm 4 điểm: Đền chính, Miếu cô, Miếu Cậu và Miếu Đức Ông. Với nhiều nghi lễ độc đáo, từ lâu, Đền Đông Cuông trở thành điểm du lịch tâm linh của du khách thập phương.
Đền có từ lâu đời, qua sử sách thư tịch được biết Đền có muộn nhất vào đời Lê. Được phát triển từ một Miếu cổ thờ Đông Quang (thuộc trung tâm trại Quy Hóa thời Trần).
Lễ hội Đền Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.
Theo Đại Nam nhất thống chí, đền Đông Cuông thờ Cao Quan Đại Vương, huý là Thổ Lệnh và Thạch Khanh, đã có công chu du thiên hạ, tìm phương thuốc quí để chữa bệnh cho nhân dân.
Đến khi mất lại rất linh ứng, ngầm theo để giúp các vị tướng lĩnh đánh giặc ngoại xâm bảo vệ biên cương, được nhân dân suy tôn, vua gia phong là “Thần vệ quốc” và đã hoá thân thành Mẫu Thượng Ngàn, là người mẹ của vũ trụ.
Năm 1258, nghĩa quân của tướng Hà Đặc sau khi thắng trận đã tập kết quân tại đền Đông Cuông và tổ chức mổ trâu khao quân. Đền và khu vực đền có liên quan đến Đền Ngọc Tháp và Đền Hùng (Phú Thọ).
Những năm gần đây, Đền Đông Cuông là điểm nhấn tâm linh tín ngưỡng của đông đảo nhân dân và du khách thập phương trong hành trình du lịch văn hoá tâm linh, nhớ về nguồn cội.
Mỗi năm có tới hàng trăm ngàn lượt du khách từ khắp các tỉnh thành trong nước hành hương tìm về đền Mẫu Đệ Nhị Thượng Ngàn dâng hương kính Mẫu, vãn cảnh đền và cầu nguyện cho Quốc thái dân an, cầu lộc, cầu tài, cầu bình an trong cuộc sống.
Năm 2000, Đền Đông Cuông được công nhận là Di tích lịch sử – văn hoá cấp tỉnh. Năm 2009, Đền được công nhận là Di tích lịch sử – văn hoá cấp quốc gia.
Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định đưa Lễ hội Đền Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Bởi vậy, theo UBND tỉnh Yên Bái, năm nay, lễ hội sẽ được tổ chức vào ngày 1 và ngày 2 tháng 2 năm 2023 (tức ngày 11 và ngày 12 tháng Giêng năm Quý Mão). Tại đây, UBND huyện Văn Yên phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Yên Bái sẽ công bố quyết định chứng nhận Lễ hội này là di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
Sự kiện này diễn ra với nhiều hoạt động như khai hội, thực hiện nghi lễ mổ trâu truyền thống, lễ tế trâu tại đền Chính; Lễ dâng chúc văn; Nghi lễ rước Mẫu sang sông…
Ngoài ra, phần hội bao gồm các hoạt động như thi đấu các môn thể thao truyền thống, đẩy gậy, kéo co, bịt mắt bắt vịt…
