Điện Biên Phủ trước hết và trước tiên là một địa danh, một dấu mốc lịch sử như bao địa danh, dấu mốc khác của đất nước Việt Nam. Vậy mà, mỗi khi nhắc đến, không chỉ người Việt Nam mà rất nhiều nước trên thế giới, nhất là các nước từng là thuộc địa của thực dân, đế quốc ở Châu Phi, Châu Mỹ, có cả các cường quốc trên thế giới đều cảm nhận sự đặc biệt, ấn tượng đến ám ảnh, một bước ngoặt của lịch sử không riêng của dân tộc Việt Nam.
Đã bảy mươi năm sau Chiến thắng Điện Biên Phủ, phần lớn các chiến sĩ Điện Biên nếu không ngã xuống nơi chiến trường ác liệt máu trộn bùn non thì cũng đã dần dần trở về với tổ tiên nguồn cội. Người liệt sĩ Điện Biên bảy mươi năm trước: Thân ngã xuống hóa đất đai tổ quốc/ Hồn bay lên thành nguyên khí quốc gia đúng như đôi câu đối tri ân trước Đền thờ Liệt sĩ Điện Biên Phủ đã trở thành một phần của lịch sử. Sắc lúa non xanh cánh đồng Mường Thanh ngày mới tinh sương thơm thảo, sắc ban trắng rung rinh đỉnh đồi A1 trong ráng chiều tà sao như ứa đỏ khôn khuây? Một Điện Biên bảy mươi năm đã qua vẫn thật gần trong đôi mắt đục mờ, mái đầu phơ bạc ngực phủ đầy huân huy chương cũng đã bạc sờn theo năm tháng của 142 chiến sĩ Điện Biên đang còn sống trên địa bàn tỉnh.
Trong chuyến đi Điện Biên dâng hương các Nghĩa trang liệt sĩ, tôi đã gặp mặt một số cựu chiến binh trực tiếp chiến đấu trong Chiến dịch Điện Biên Phủ. Các cụ đều đã trên 90 tuổi, có cụ đã 103 tuổi, đã có dấu hiệu nhớ nhớ quên quên của tuổi già. Vậy mà nhắc về đồng đội đã hi sinh, ai cũng rơi nước mắt.
Nhà văn Phùng Văn Khai (bìa phải mặc quân phục) và cháu ruột liệt sĩ Trần Can (bìa trái mặc quân phục)cùng các nhà văn Quân đội.
Tại Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Đồi A1, thật tình cờ, chúng tôi được gặp con gái người chiến sĩ Điện Biên, đó là chị Nguyễn Thị Nhung, chị vừa nghỉ hưu sau hơn 30 năm công tác tại Bảo tàng Điện Biên, trực tiếp làm công việc quản trang tại Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Đồi A1. Chị kể vanh vách về số mộ liệt sĩ khuyết danh ở nghĩa trang Điện Biên. Chị bảo, Nghĩa trang Liệt sĩ quốc gia Đồi A1 nơi chúng tôi đang đứng đây có 645 ngôi mộ thì chỉ có 53 phần mộ có tên. Nghĩa trang Độc Lập với 2.432 phần mộ cũng chỉ có 229 ngôi mộ có tên. Đặc biệt xúc động với Nghĩa trang Him Lam có 896 phần mộ đều là những Liệt sĩ khuyết danh đã cống hiến máu xương mình cho Tổ quốc. Chúng tôi ai nấy đều sững người trước những con số chị đưa ra khiến mắt mọi người ai cũng cay cay.
Vừa buổi sáng, sau khi thăm Tượng đài ghi tội ác chiến tranh tại Noong Nhai, nơi thực dân Pháp ném bom sát hại 444 đồng bào ta mà phần lớn là cụ già, phụ nữ, trẻ nhỏ, chúng tôi đến gặp cụ Nguyễn Văn Khả sinh năm 1930 quê gốc ở Tứ Kỳ, tỉnh Hải Dương là bố của chị Nhung. Bác là chiến sĩ cối 82 trực tiếp đánh Đồi A1 đợt cuối cùng vô cùng ác liệt. Người chiến sĩ Điện Biên nước da đồi mồi đã sạm đi, cặp mắt đục mờ rưng lệ kể về sự hi sinh của đồng đội. Tiếng nói cụ Khả khi được khi mất khiến chúng tôi có lúc hẫng đi chỉ biết nhìn ra khoảng trống mênh mông vời vời Mường Thanh lúa thì con gái xanh non.
Tác phẩm Anh bộ đội cụ Hồ với nhân dân Tây Bắc, sơn dầu 1998 của Mai Văn Hiến.
Sau chuyến công tác đặc biệt, với những cung bậc cảm xúc về Điện Biên, về chiến tranh, về lửa đỏ, bùn và máu, sắc trắng hoa ban, mướt xanh đồng lúa hát, ánh mắt cười thiếu nữ Điện Biên thướt tha áo dài chen hàng cóm căng tràn nhựa sống, tôi như lạc vào một trường cảm xúc vừa bi tráng lẫm liệt trước tầng tầng mộ khuyết danh nơi các nghĩa trang Điện Biên vừa hân hoan phấn chấn trước nhịp sống của 19 dân tộc anh em đang thay da đổi thịt từng ngày. Quả thực cuộc sống luôn chuyển động không ngừng cũng đều là hướng tới các giá trị nhân văn của chúng ta hôm nay để xứng đáng với máu xương người đã khuất.
Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc Việt Nam, thời kỳ nào, thời đại nào dân tộc ta cũng phải đứng lên chống ngoại xâm để bảo vệ non sông đất nước và đã lập nên nhiều chiến công hiển hách, rất đáng tự hào. Đó là Chiến thắng Bạch Đằng năm 938 trong kháng chiến chống quân xâm lược Nam Hán; chiến thắng tại phòng tuyến sông Như Nguyệt năm 1077 trước quân xâm lược Tống; chiến thắng Đông Bộ Đầu năm 1258, chiến thắng Chương Dương – Thăng Long năm 1285 và chiến thắng Bạch Đằng năm 1288 trong ba lần kháng chiến chống Mông – Nguyên; chiến thắng Tốt Động – Chúc Động năm 1426 và chiến thắng Chi Lăng – Xương Giang năm 1427 trong chiến tranh giải phóng chống quân xâm lược nhà Minh; chiến thắng Rạch Gầm – Xoài Mút năm 1785 đánh tan quân Xiêm, chiến thắng Ngọc Hồi – Đống Đa năm 1789 đánh tan quân xâm lược nhà Thanh. Trong thời đại Hồ Chí Minh là Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954 trong kháng chiến chống thực dân Pháp và Chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử năm 1975 trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Chiến thắng Điện Biên Phủ là một trong những đỉnh cao chói lọi, một trong những chiến công rực rỡ trong lịch sử đấu tranh chống ngoại xâm của dân tộc Việt Nam.
Mỗi chiến công nói trên diễn ra trong những thời kỳ và điều kiện lịch sử khác nhau, nên có những đặc điểm riêng biệt, song tất cả đều là những trận quyết chiến chiến lược, những trận đánh quyết định thắng lợi trong từng cuộc chiến tranh.
Nhà văn Phùng Văn Khai tại Bảo tàng pháo binh.
Không phải đợi đến dấu mốc bảy mươi năm, mà ngay sau khi chúng ta giành chiến thắng Điện Biên Phủ ngày 7 tháng 5 năm 1954, đã có rất nhiều nhà nghiên cứu lịch sử quân sự, các vị học giả, tướng lĩnh, nhà báo, nhà văn của cả hai bên đã dày công tìm hiểu, nghiên cứu và viết nhiều công trình về trận đánh Điện Biên Phủ. Nhiều người đã đặt ra những câu hỏi hóc búa và đi tìm lời giải. Có lời giải phải hàng chục năm mới tìm ra một cách thỏa đáng nhất, sáng suốt nhất, công bằng nhất. Dường như mọi cách lý giải càng dần dần đồng quy về một mối, đó chính là cội nguồn văn hóa và trí tuệ Việt Nam là nguyên nhân chính yếu làm nên Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.
Cội nguồn văn hóa và trí tuệ Việt Nam là nền tảng sâu gốc bền rễ nhất làm nên chiến thắng. Nếu không có cội nguồn văn hóa và trí tuệ, đã không thể nào có Trưng nữ vương phận đàn bà con gái vùng lên đánh đuổi giặc phương Bắc, xưng vương lập quốc, sử sách lưu danh. Từ cội nguồn văn hóa và trí tuệ, Triệu Thị Trinh khi vung gươm khởi nghĩa đánh quân Ngô đã không khảng khái nói:
“Ta chỉ muốn cưỡi cơn gió mạnh, đạp luồng sóng dữ, chém cá trường kình ở Biển Đông, lấy lại giang sơn, dựng nền độc lập, cởi ách nô lệ, chứ không chịu khom lưng làm tì thiếp cho người”.
Nếu không có cội nguồn văn hóa và trí tuệ từ cha ông để lại, Lý Thường Kiệt đã không thể đem ba quân thủy bộ sang dạy cho người phương Bắc một bài học về nghệ thuật quân sự đã được đưa vào sử sách; Trần Quốc Tuấn đã không thong thả nói một câu thể hiện đầy đủ bản chất và bản lĩnh của người Việt trước giặc mạnh: “Bẩm hoàng thượng, năm nay đánh giặc nhàn”. Tức là người Việt chúng ta coi việc đánh giặc như làm mùa vụ, đến hẹn lại lên, khi nhàn nhã khi vất vả, nhưng chúng ta đều đánh thắng.
Cội nguồn văn hóa và trí tuệ Việt Nam càng được phát huy cao độ trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp trăm ngàn gian khổ. Đất nước ta đã từng lầm than chịu ách nô lệ trăm năm vùng đứng lên giành độc lập dân tộc, vừa diệt giặc đói, diệt giặc dốt vừa phải đương đầu với giặc ngoại xâm súng ống trang bị đến tận chân răng, nếu không dựa vào cội nguồn văn hóa và trí tuệ sẽ chỉ là mò kim đáy bể, lấy trứng chọi đá, việc lớn khó thành.
Điện Biên Phủ là sự tập trung cao của cả hai bên tham chiến, là cuộc đọ sức lớn nhất, quyết liệt nhất, toàn diện nhất giữa ta và địch. Khi bước vào chiến dịch này, nhân dân ta đứng trước muôn vàn khó khăn tưởng chừng như không thể vượt qua. Thế mà, chỉ sau 56 ngày đêm liên tục chiến đấu; ngày 7 tháng 5 năm 1954, quân ta đã tiêu diệt và bắt sống toàn bộ quân địch ở tập đoàn cứ điểm. Chính vì thế, Điện Biên Phủ là thất bại thảm hại nhất của thực dân Pháp, là chiến công chói lọi, là thắng lợi vĩ đại nhất của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta trong 9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp. Chiến thắng Điện Biên Phủ là chiến thắng của chính nghĩa đối với bạo tàn, thắng lợi của ý chí quyết chiến quyết thắng của toàn dân tộc Việt Nam. Sau thất bại này, mặc dù lực lượng quân Pháp ở Đông Dương còn đông, nhưng ý chí xâm lược của thực dân Pháp đã hoàn toàn bị sụp đổ, buộc chúng phải ngồi vào bàn đàm phán, ký Hiệp định Giơnevơ, chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Đông Dương.
Nhà văn Phùng Văn Khai tại Bảo tàng Điện Biên.
Cội nguồn văn hóa và trí tuệ Việt Nam chính là nền tảng căn cốt nhất làm nên Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ, một chiến công lớn nhất, chói lọi nhất trong cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp, là đỉnh cao nghệ thuật chỉ đạo chiến tranh và vận dụng nghệ thuật quân sự; nó còn mang ý nghĩa thời đại sâu sắc, mở ra một trang sử mới trong công cuộc đấu tranh chống chủ nghĩa đế quốc, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc sau này.
Người chiến sĩ dù ở bất cứ nơi đâu và thực hiện bất cứ nhiệm vụ gì đều luôn hướng tới nhân dân và Tổ quốc. Hàng nghìn liệt sĩ khuyết danh ở các Nghĩa trang Điện Biên đã lấy máu xương của mình đổi lấy cuộc sống thanh bình cho chúng ta hôm nay không một lời văn nào có thể nói đủ đầy về sự hy sinh vô giá ấy. Đất nước phát triển từng ngày. Điện Biên từng ngày thay da đổi thịt. Mười chín dân tộc anh em quây quần, sum họp, kết đoàn, kề vai sát cánh với trí tuệ và niềm tin của mình chung tay góp sức cho một Điện Biên phát triển bền vững, khang trang. Máu của đồng bào chiến sĩ, các Anh hùng liệt sĩ hòa trộn xuống đất đai Điện Biên ngày càng xanh thắm thơm hoa trái. Điện Biên luôn ở trong trái tim của nhân dân cả nước. Mọi người dân trên đất nước đang hướng về, đi tới Điện Biên. Từng đoàn người nụ cười rạng rỡ xúng xính áo quần nói cười nơi đường phố, quảng trường, nghĩa trang, bảo tàng ở Điện Biên. Ngày trước, người liệt sĩ lấy thân mình đo bước chiến hào đi, máu tuổi đôi mươi bầm đen lửa đạn dây thép ba tầng, hy sinh rồi vẫn trong tư thế tiến công lô cốt địch. Giá từng thước đất ở Điện Biên là cái giá không thể đo đếm bằng tiền tài vật chất. Giá của cuộc sống hòa bình hôm nay càng không thể đo được bằng tiền bạc mà phải là sự biết ơn, sự gánh lấy trọng trách, bước tiếp chặng đường mà cha ông ta đã phải đổi bằng xương máu của hàng ngàn, hàng vạn, thậm chí là hàng triệu liệt sĩ đã hy sinh trong các cuộc chiến tranh.
Điện biên hôm nay.
Máu xương của liệt sĩ trong các cuộc chiến tranh đã góp vào khơi dậy cội nguồn văn hóa và trí tuệ của mỗi chúng ta trong bước đường phía trước.
Văn hóa và trí tuệ của người Việt Nam ta chắc chắn sẽ mãi mãi trường tồn, làm nên những dấu mốc lịch sử mới, những thành tựu đáng tự hào mới.
