Trong bài ‘Văn chiêu hồn’ nổi tiếng của Đại thi hào Nguyễn Du có câu thơ thấm đẫm thân phận con người: ‘Đòn gánh tre chín dạn hai vai’. Và mỗi khi nghĩ về mẹ, tôi lại bồi hồi nhớ về chiếc đòn gánh tre đã gánh cả cuộc đời, gánh bao nhọc nhằn tất bật, gánh bao mưa nắng lụt bão, gánh bao buồn vui tủi phận để vượt lên sóng gió, để dấn bước đường trường mà tôi đã viết về mẹ tôi: ‘Chiếc đòn gánh xoắn mẹ theo thớ gió/ Sấp ngửa đi dọc lát sóng cuối mùa’.
Chiếc đòn gánh tre già dẻo dai, bền bỉ, óng chuốt mồ hôi, chiếc đòn gánh đơn sơ, mộc mạc, uyển chuyển và linh hoạt biết bao, như sự tháo vát xoay xở, tất bật của mẹ trong việc mưu sinh. Chiếc đòn gánh cân bằng bao tâm thế, bao ngả nghiêng, bao xáo trộn để định vị một rắn rỏi, một vững chãi, một nghĩa tình sắt son không chao đảo. Với mẹ, chiếc đòn gánh như một vật bất ly thân, là cánh tay nối dài của mẹ khi ngồi trên con đò ngang chòng chành sóng nước để vớt chiếc nón lá đội đầu bỗng nhiên rơi xuống sông. Là bậc cầu mẹ ngồi nghỉ thanh thản giữa chặng đường đi chợ, hai đầu đòn gánh gối lên hai gốc cây, tảng đá ven đường. Cũng có lúc, chiếc đòn gánh như một vũ khí thô sơ tự vệ khi gặp bất trắc.
Chiếc đòn gánh bằng tre của mẹ tôi là cả một công trình chăm chút, một sự kiến tạo, một sự chuẩn bị khá kỹ càng mà cha tôi đã chọn lựa đã gửi gắm bao tâm tình vào đó. Ngay từ khi lựa chọn vật liệu, cha đã cẩn thận tìm những gốc tre già và thẳng, không bị sâu bệnh rồi ngâm dưới nước khoảng 2 tháng trước khi làm đòn gánh. Gốc tre sau khi ngâm được, cha pha thành mảnh, vót nhẵn hai bên cạnh vào các mắt tre cho bề mặt đòn gánh phẳng phiu, đẹp mắt. Để tăng thêm tính thẩm mỹ và độ bền chắc của chiếc đòn gánh, cha mang hong khô bằng cách phơi nắng hoặc hun khói trên bếp lửa để cho đòn gánh có độ dẻo dai lâu bền. Chính cái sự dẻo dai, uyển chuyển phát ra tiếng “kẽo cà, kẽo kẹt” rất vui tai như giai điệu của tình yêu lao động, nhún nhảy theo bước đi duyên dáng, mềm mại của người phụ nữ tạo dáng, tạo hình, tạo ra nỗi niềm phơi phới ân tình, vượt lên cuộc mưu sinh khó nhọc mà hòa chung vào bước đi đồng hành, đồng lứa.
Trong tôi bỗng bất chợt vang vọng, ngân lên khúc ca da diết với hình tượng người mẹ thân thương gần gũi: “Cho con gánh mẹ một lần/ Cả đời mẹ đã tảo tần gánh con/ Cho con gánh mẹ đầu non/ Cả lòng mẹ đã gánh con bên trời” trong bài hát “Gánh mẹ”. Ký ức xa xưa bỗng hiện về khiến tôi đau đáu, khắc khoải nghĩ về đức hy sinh thầm lặng của mẹ. Mẹ chưa bao giờ đặt mạnh đôi quang gánh xuống đất, giận dỗi với ai, mẹ nâng niu cả trong từng bước đi hồi hộp đôi quang gánh trên vai phập phồng theo nhịp tim bao dung của mẹ. Bằng đôi vai gầy, mẹ gánh cả tuổi thơ con. Tuổi thơ con với ánh mắt, nụ cười reo vui rạng rỡ, với tiếng nói ríu rít, líu lo tuổi nhỏ đã đối trọng lại với bao lo âu, vất vả đời mẹ.
Nghĩ về chiếc đòn gánh trên vai mẹ, tôi lại liên tưởng đến dáng hình mềm mại của đất nước hình chữ S thân yêu của chúng ta mà có nhà thơ đã ví: “Dáng đất nước như nàng tiên múa/ Lại hóa thành ngọn lửa lúc cuồng phong”. Một miền Trung nhân ái nhận về mình sự thiệt thòi của thiên nhiên khắc nghiệt, quanh năm chỉ có gió Lào và cát trắng, bạt ngàn những đồi tím hoa sim mộng mơ vượt lên cằn cỗi. Một miền Trung sông thì ngắn và dốc, núi thì lởm chởm răng cưa với cái thế giăng màn. Miền Trung như sự chịu lực của chiếc đòn gánh để nhường cho hai đầu đất nước được đầy ắp, trù phú phù sa màu mỡ.
Cũng giống như đức hy sinh của mẹ khi gánh đi phần gian lao, khó nhọc để mang lại niềm vui, sự ấm no, hạnh phúc và tương lai cho những đứa con thơ. Và tính cách cần mẫn chịu thương, chịu khó, tiết kiệm, chắt chiu “thắt lưng buộc bụng” của người miền Trung cũng là phẩm hạnh cao quý, cốt cách ân tình, ân nghĩa nhằm tạo ra một sự cân bằng với tính cách thanh lịch của đồng bằng Bắc bộ và tính phóng khoáng, hào sảng của người Nam bộ. Tất cả thống nhất, nhằm tạo nên nét hài hòa trọn vẹn, uyển chuyển trong cái “căn cước văn hóa” đa dạng, phong phú của người Việt, của nền văn minh lúa nước, của trầm tích truyền thống lịch sử, của linh khí bao đời đất đai, nước non phong thổ.
Tháng ba, vườn nhà hoa bưởi thơm, thơm lên mái tóc gội đầu của mẹ. Hoa bưởi trắng tinh khiết, hoa bưởi giấu hương vào đêm, hoa bưởi giấu đêm vào tóc. Tháng ba là tháng của mẹ vừa mới qua giêng hai, đang mùa giáp hạt, các bồ thóc đã vơi đi nhiều. Tháng ba mẹ gánh, gánh bao âu lo, gánh bao trăn trở. Tháng ba mẹ gánh, gánh bao niềm vui cởi mở còn ắp đầy dư âm hương vị, hương quê của Tết Nguyên đán. Tháng ba mẹ gánh, gánh bao dự cảm hướng về một tương lai, một mênh mang cánh đồng đang chờ mùa gặt sắp tới, như nhà thơ Hàn Mặc Tử trong “Mùa xuân chín” với bao hoài niệm: “Chị ấy năm nay còn gánh thóc/ Dọc bờ sông vắng, nắng chang chang”. Và cây tre của làng quê Việt Nam khi dựng lên ken chặt vào nhau thành chiến lũy, thành biểu tượng cho sức mạnh đoàn kết dân tộc. Cũng tre ấy, khi ngã xuống xả mình làm đòn gánh lại là hình ảnh biểu tượng cho ý chí dẻo dai của mỗi cá thể, của mẹ – Mẹ ơi!
