Khi đàn cò trở lại – Nguyễn Hùng Vỹ (Dịch từ nguyên bản tiếng Pháp)

Roman Ivanytchouk (1929-2016) người miền Tây Ukraine, là thế hệ nhà văn Xô viết trưởng thành sau thế chiến II, từ là giáo viên dạy văn học Ukraine dần trở thành nhà văn nổi tiếng; ông còn là nhà hoạt động xã hội xuất sắc, Đại biểu Quốc hội Liên Xô nhiều khóa.

Đàn cò gồm những cặp đôi bay liệng trên dải đất của gia đình nhà Sémène. Chiếc cào mà Sémène đang gom rơm khô trong sân mỗi khi tuyết tan bỗng rời tuột khỏi tay, anh quan sát bầu trời hồi lâu, đôi mắt mở to phóng tầm mắt về phía chân trời như tìm kiếm nhận dạng đàn chim, chắc thế nào cũng sẽ có một vài con quay trở lại dải đất nhà anh khi chúng giã từ xứ sở nóng bức để tìm về chốn cũ. Bầy chim xuất hiện lần này, chúng bay thành vòng tròn chao liệng nhiều lần trên đỉnh núi, rồi sau đó lặng lẽ hạ cánh xuống khu đất phía sau ngọn núi của làng.

Và một lần nữa, Sémène lại thầm thì khe khẽ hát:

“Con lạy Thánh Piere, con cầu xin cho nước ấm lên, và con cũng lạy Thánh Jean, con cầu xin cho nước lạnh đi…”. Đôi môi anh như bất động. Bài hát này, ngày xưa anh hay hát để cho khuây khỏa, giờ thì chính nó tự nhiên lại được ngân lên, giai điệu của bài hát như được rót ra từ miệng một lỗ cây sáo, dậy lên nghe buồn bã, tâm trạng ấy nguyên nhân có thể là do đàn cò xuất hiện trở về, và giờ thì chúng đang ẩn mình trong khu rừng thông. Không nghi ngờ gì, Sémène thường đã ngân nga bài hát này với giọng điệu buồn thảm bởi vì giai điệu của bài hát luôn làm cho Vassylyna tức tối và vì rằng Chúa luôn che chở cô ấy… “Lại Thánh Jean! Con cầu xin cho cô ấy bớt lạnh lùng đi và con xin các ngài phù hộ cho con được yêu cô ấy, nàng Olèna xinh tươi, trẻ đẹp…”

– Này, hãy câm miệng đi, đừng rống lên như bò thế nữa, Vassylyna luôn miệng nói như vậy. – Trong cái đầu của anh lúc nào cũng liên tưởng đến cái con Olèna ấy, thế nên tôi buộc phải nghĩ, cứ như anh thì bọn trẻ Yossup, Sophie, Vassul và Ganoussia…phải nuôi dạy chúng ở đâu. Tôi có quá nhiều cái tầu há mồm đang chờ đợi ở nhà, thậm chí đến nỗi mỗi sáng, tôi không biết mình phải trông vào đâu nữa, còn anh thì lúc nào cũng chỉ lảm nhảm mấy ca từ của anh nào là Thánh Pierre, nào là thánh Jean…

– Thằng Yossyp rồi nó sẽ đi làm ở xưởng rèn, Sémène cự lại; anh liếc nhìn vợ mình, cô ấy gầy tóp đi vì công việc, anh ái ngại thương vợ vì Vassylyna của anh thực sự là một người phụ nữ tốt. Anh ngừng không hát nữa, cho dù giai điệu bài hát vẫn tiếp tục ngân lên trong anh đến nỗi có lúc chính anh cũng cảm thấy khó chịu; nhưng dường như có khi anh lại cảm thấy như là muốn hát to lên nữa, lúc ấy trong sâu thẳm, anh lại thầm trách Vassylyna: “Em chỉ nghĩ về những điều như thế thôi sao? Anh lao tâm khổ tứ chỉ vì em và các con chúng ta, còn em thì đến tiếng hát của anh cũng làm em tức tối, anh nhất định sẽ không bao giờ rời bỏ em nhưng mà bài hát thì anh không thể. Cứ theo cách hiểu của em thì ít nhất cô ấy cũng là nguyên nhân làm nên sự bội bạc duy nhất của anh mà thôi?..”

Sémène đảo mắt sang bên, phía đó đàn cò đã bay đi và anh cảm thấy sao mà buồn, hẫng hụt, anh hiểu rằng mọi cái có thể xẩy ra sau mùa di trú dài ngày, bởi vì tất cả đàn chim sẽ không còn quay trở lại nơi này nữa. Điều này không phải chỉ can hệ đến riêng anh. Người ta có thể còn cho biết rằng, tỷ dụ như ở Ấn Độ hàng trăm người đã chết trong ngập lụt, và cái tin sau còn khủng khiếp hơn thế nhiều, nó còn mang lại cho các bạn những cảm nhận rất khác nhau, ví như mùa hè vừa qua một cơn sét đã đánh chết Ilko Potiak trong rừng, và anh cảm thấy quá buồn với suy nghĩ cho rằng người đàn ông này đã chết một cách dại dột… Sémène nhớ lại Ilko và một lần nữa anh cảm thấy chính bài hát đã rền rĩ trong anh một cách tang thương:”… Tôi thích thú bài hát ấy hãy ghi nhớ điều này, hôm qua tôi đã không ăn, mà sao hôm nay tôi cũng không thấy đói”, và anh thấy xấu hổ, mặc dù anh không muốn, vì bài hát này nó buộc anh phải vui vì cái chết của Ilko, và giai điệu của bài hát cứ dội về không ngừng, thức tỉnh trong anh thời trai trẻ bất chấp giờ đây anh đã ở cái tuổi lục tuần-mùa xuân cuộc đời.

Con ngựa của Sémène chuyển hướng rồi chồm lên, anh giật mạnh dây cương và chửi đổng:” Đồ Quỷ tha ma bắt, đồ tồi tệ, con ruồi chết tiệt nào đã chích mày mà mày nhẩy cẫng lên đâm vào bụi rậm này như đỉa phải vôi thế…” nhưng những lời nguyền rủa ấy chưa kịp xả ra hết. Một thiếu nữ trẻ, xinh đẹp; làn da trắng hồng, trên tóc cài những cành nho, tay cầm một chiếc giỏ đựng đầy quả dâu tây tươi, xuất hiện trên con đường, vẻ đẹp thánh thiện của thiếu nữ làm cho Sémène trầm trồ và anh như muốn từ trên yên ngựa nhẩy xuống.

– Xin ông thứ tỗi! Ông Sémène kính mến, cô gái trẻ lên tiếng, chính cháu đã làm cho con ngựa của ông hoảng sợ, cháu cứ tưởng có ai đang làm gì trong đó…Khi cháu đang hái những quả dâu tây thì bị một cú đấm vào đây, cô gái đưa tay chỉ vào ngực mình.

– Ai đã đánh cháu? Sémène quan sát cô gái và nhận ngay ra Olèna Bokanïouk de Grounié

– Cháu không biết ạ…

– Nhưng chẳng có ai ở đó đâu.

– Em! em cũng ở đây ư…

Tất cả dường như là hợp điểm của những chất kết dích từ cây cỏ, những trái dâu tây, mái tóc màu hung bạc nắng mặt trời, đến cả lời thì thầm của người đàn bà cũng như được tẩm ướp hương thơm.

– Tại sao cho đến tận bây giờ em cũng không muốn gặp anh?

– Nhưng sự thực là anh cũng đã không được gặp em, Olèna ạ…

– Anh biết không em đã khóc vì đám cưới của anh, và bây giờ em lại khóc vì cuộc tình của mình: em đã đính hôn với Ilko Potiak.

Những con cò đã không còn trở về…Và mùa xuân thì đã có mặt ở đó sớm hơn mọi năm! Ngày trước, vào thời điểm này, khi những cơn gió nổi lên, những búi tuyết bị cuốn xoáy xoay tròn, gần đó, những cây lãnh sam không còn đung đưa vặn mình kêu răng rắc, những con quạ đen đã về đậu trên cành, bộ lông dựng lên, khi ấy bạn có thể nhận ra những con cò trung thành đậu từng cặp trên mái nhà, rồi sau đó thì chạy nhẩy trên sân giống như  đàn gà đỗ trên giàn, chạy lon ton về phía trước cửa nhà, mình lấm len, ẩm ướt do lặn lội từ các nơi về, dùng cái mỏ đỏ tía mổ lách cách vào cửa nhà…

« Này, Sémène, Sémène, xin đừng đến nhà em, em có một con chó to đen, nếu như nó cắn anh, anh sẽ chết vì nó… » Một bé gái tinh nghịch, trên đầu cài những bông hoa, đang chăn bò ở gần con suối, bé gái thường nén những quả thông cho anh, khi đó anh  đã là một người đàn ông trung niên, đang tắm cho con ngựa của mình…Anh biết cô gái đó là ai nhưng anh không  để ý, -cô giái cũng chẳng quan tâm-Tại sao, một người lớn lại để ý đến một đứa con nít? Sau này, trong ngày đám cưới, khi anh và Vassylyna ngồi ở hàng ghế dành cho cô dâu chú rể để nghe ca sỹ làng hát những bài tình ca buồn nói về ngày cưới dành cho cô dâu, Sémène nhớ lại một cô gái trẻ, dáng dong dỏng cao, da mịn màng ngồi ở một góc khóc nức nở, lúc đó anh chợt nhận ra đó là cô bé đã nén những quả thông, những  giọt nước mắt của cô gái này không làm anh ngạc nhiên, lời điệp khúc ca hôn được hát đi hát lại có thể làm mủi lòng bất kỳ ai, nhưng lần này, cũng không làm cho anh  để tâm đến cô gái…tâm trạng đó còn kéo dài mãi cho đến cái ngày khi anh gặp cô ở  đoạn rừng thưa với một giỏ đầy những quả dâu tươi trong  khi anh đang chở muối ăn từ Outrope về, Cuộc gặp mặt này sao mà nặng nề…

… Gửi ai trông Sophie, Vassyl và Ganoussia đây? Anh đã đi buôn muối, thuốc lá, và lần ấy để trốn công an buộc anh phải vất những bao hàng từ trên yên ngựa vào trong những bụi cây rậm rạp trong rừng, và đã mất cả chì lẫn chài chẳng còn gì cho bọn trẻ ăn sáng, Vassylyna đã heo mòn và tuôn ra những lời chì chích:

– Nếu Anh cứ hát mãi thì hãy đi mà kiếm lấy một người đàn bà khác.
Sémène lặng thing, vả lại cũng còn gì để nói. Thực tình,  anh đã  bao giờ gặp cô ấy đâu. Anh chỉ đi với Ilko một lần vào rừng chặt củi nhưng chẳng bao giớ gặp Olèna, anh sợ…này Vassylyna ! nếu em cứ ngăn cấm anh hát bài hát này. Không có nó, có thể anh sẽ trở thành một kẻ cuồng rông, thậm chí  những buổi tối anh chắc cũng sẽ không ngủ ở nhà. Anh làm sao mà rời xa nó được.

Sémène đặt chiếc cào xuống bên cạnh, rồi ngồi tệt xuống trên một gốc cây bên đống củi khô; người ta nghe thấy tiếng cây lãnh sam vặn mình, tuyết bốc hơi bay lên ẩm ướt, đó đây, một dòng nước chảy tràn làm thành một con đường tuyết bao bọc xung quanh những đống tuyết cũ, gần rìa đường một cánh rừng nổi lên tạo nên một bức tường thành vây quanh màu ghi xám, điểm xuyến những cây nghệ tây màu xanh, những âm thanh rung rinh phát ra từ hốc lỗ tuyết bắt đầu vang lên, con đường dẫn vào thác nước hoàn toàn khô, và lồi lõm, vào chính thời điểm đó Sémène nghĩ hôm nay hay ngày mai mình cần phải đến thăm cậu con trai ở trong làng và sẽ nói với nó rằng bố luôn luôn ở bên cạnh con, rằng cần phải làm những gì con trai muốn về việc sở hữu ngôi nhà trên núi. Có lẽ Yossyp sẽ mỉn cười nói: cuối cùng thì bố cũng trở thành một người cha có lý, thật là tồi tệ cho những gì bố đã nghĩ, chẳng bao giờ mẹ con lại trở về sống chung với bố đâu, thời gian sẽ qua đi, bố vẫn sẽ chăn bò cho gia đình mình thôi là bởi lẽ bọn trẻ đã đến tuổi đi học, Maria thì làm việc ỏ trạm khai thác rừng, còn con, con cũng quá bận ở xưởng rèn của nông trang.

Vassylyna nằm duỗi dài trên giường, người gầy guộc, xanh xao. Từ  ngày mai, cô sẽ quyết bỏ Sémène, nàng cất giọng chì chiết:

– Này, tôi chẳng còn thiết sồng trên cõi đời này nữa… Sémène bỗng ôm mặt khóc nức nở rồi đập đầu liên tiếp vào thành giường, Vassylyna đối với anh, luôn là một người vợ tốt, nàng tiết kiệm từng đồng vì anh và những đứa trẻ nhưng bài hát này như một cái kim chọc thẳng vào tim nàng.

– Tại sao giờ em lại tự bỏ đi…khi mà chúng ta có thể chung sống và những đứa trẻ cần được nuôi dạy tốt ? Tại sao?
– Tôi là thứ đồ cũ rồi, anh Sémène ạ…

Những con cò đã trở về bay liệng trên nóc nhà nhưng chúng không đậu xuống.

Ui bây giờ, thế là hết. Chẳng có gì ở đây để làm. Chờ đợi gì nữa chứ ? Trông đợi gì nữa? Yossyp đã từng tự nhủ mình như vậy…

Sémène nhìn về phía chân trời ở đó thấp thoáng một dải rửng với những cây họ thông dường như nơi ấy là chỗ lưu giữ dấu vết còn sót lại của đàn cỏ nhưng lại chính vào thời điểm ấy xuất hiện một con cò đực quay trở lại. Nó bay thẳng về phía dải đất, Sémène bật đứng thẳng người dậy ngước nhìn bầu trời như là để chờ đợi con tiếp theo, nhưng mà nào có thấy. Con cò liệng xoay tròn một lúc phía trên ngôi nhà rồi cuối cùng đỗ nhẹ xuống cái tổ cũ, quẹt quẹt cái mỏ hồi lâu, đầu nó nghểnh lên ngóng về phía bầu trời.

– Mày đã đánh mất một người bạn đường, quả đúng vậy, một kẻ góa vợ đáng thương của ta, Sémène tự nói với mình thế, và anh tự nhủ cần phải đến ở với cậu con trai ngay thôi, bởi chả nhẽ hai người đã ly thân lại cùng sống chung trong một cái sân thì thật chẳng nên. Có lẽ ngày kia anh sẽ ra đi.

Gã đàn ông không ngừng vật vã, khóc lóc thảm thiết trên chái hiên nhà, sự nhớ nhung luyến tiếc ấy hình như lan truyền ra khắp vùng đồi.

Gã đàn ông không ngừng vật vã, khóc lóc thảm thiết trên chái hiên nhà, sự nhớ nhung luyến tiếc ấy hình như lan truyền ra khắp vùng đồi.
Con ngựa từ từ dừng lại, nó không chồm lên theo bản năng khi thấy có một phụ nữ từ trong phía bìa rừng đi ra, ở chỗ này, dạo trước, cứ vào độ cuối mùa xuân, khi những trái dâu tây chín tỏa hương thơm  nhè nhẹ, cô thường đứng ở giữa con đường; con ngựa dúi dúi mõn với cặp môi  ướt mềm vào tay của người đàn bà,  bà ta vừa xoa nhẹ tay lên cái chấm đốm trắng trước trán của con vật vừa hỏi:

– Anh không đến dự đám cưới của Ilko à, và anh cũng không muốn đến đám ma của anh ấy?

– Anh không thể, Olèna ạ.

– Anh không ốm chứ ?

– Không…và Sémène không nói gì thêm, hình như anh rất muốn từ trên yên ngựa nhẩy xuống để thú tội với người đàn bà,  đang độ xuân sấc xuân thì này: rằng cái bài hát mà hàng ngày anh vẫn hát từ khi còn trai trẻ…, đối với anh, cuộc sống âm thầm này luôn phảng phất mùi thơm của những trái dâu tây rừng…đúng, Vassylyna luôn đối xử tốt với anh và Ilko cũng là một người bạn cảm đảm, nhưng anh không thể đến để nói với anh ấy một lời vĩnh biệt vì sợ Olèna cho rằng anh mừng vui và quá vô tâm.

Nghĩ vậy nhưng anh không nói mà vẫn ngồi yên trên yên ngựa, con vật mơn man đôi tay của Olèna bằng đôi môi ướt mền, còn Olèna thì  vuốt ve chấm đốm trắng phía  trán đối diện của con vật; con đường quá hẹp làm  cho hai người buộc phải đối diện nhau.
– Olèna này, một lát sau Sémène cũng lên tiếng. Em góa chồng đã đúng một năm, còn anh thì đã tròn hai bốn tháng, cho anh đến nhà em đi.

Nàng ngước nhìn Sémène và cười.

– Không, anh Sémène, xin anh đừng đến, nàng khẩn khoản, và ngay chính lúc ấy anh đã nhận ra cô gái tinh nghịch với đôi mắt mở to có bông hoa cài trên đầu, người đã nén cho anh những quả thông, và cô gái dáng người mảnh khảnh, giàn dụa nước mắt trong ngày cưới của anh. Đó cũng chỉ là cô nàng tinh nghịch với giỏ quả dâu tây rừng cầm trên tay mà thôi. Muộn quá rồi anh Sémène ạ…rồi sau đó thì người đời sẽ eo xèo rằng chúng ta đã làm một việc là chờ đợi sự góa bụa của nhau mà thôi…

Nàng tiếp tục bước theo cạnh rìa con đường, một tay xoa bụng, và mông con ngựa, nó ngoan ngoãn bước đi, cùng lúc Sémène lên tiếng:

Anh sẽ đợi em ở nhà đến khi nào anh không còn tồn tại trên cõi đời này thì thôi.

Con chim không ngừng kêu, Sémène quay lại về phía rặng núi cao, ẩn hiện đằng sau thung lũng, ngắm nhìn không gian bao la và khung cửa sổ ngôi nhà của Olèna, bài hát lần cuối cùng ngân lên trong sâu thẳm lòng anh, rồi lặng chìm đi: nó tự kết thúc đối với anh. Sémène chợt nghĩ tốt hết là cũng không nên nghe giai điệu khóc lóc tuyện vọng này thêm một giấy nào nữa, anh cũng sẽ không còn xua đuổi con chim. Ngay ngày hôm nay anh sẽ xuống làng và nói với Yossyp rằng từ bây giờ bố sẽ luốn ở bên con rằng con muốn làm những gì mà con muốn cho ngôi nhà trền ngọn núi của bố thì làm.

Khi mặt trời chím xuống sau dẫy núi Grounié, Sémène đi ra khỏi nhà cùng với cái đẫy đeo chéo hai vai. Người đàn ông tiếp tục than phiền, anh ngắm nhìn con chim đang đập đập hai cánh, rồi kêu lên với một giọng điệu oai oán, Sémène quay lại quan sát một con chim khác đang xuất hiện đằng sau cánh rừng phía trước ngôi nhà của mình. Con chim cái từ từ đỗ xuống mái nhà, rồi khu sân, buồn bã như kẻ lạc bầy, nó thận trọng nhẹ nhàng từ từ tiến lại chỗ cái tổ ở trong đó có một con chim đực đang nằm. Thoạt đầu, chúng chăm chú nhìn nhau, rồi sau đó, sấn lại ân ái, chà vít cổ nhau, hai mỏ quắn quýt đớp nhau, phát ra những âm thanh cảm thụ niềm hạnh phúc ngọt ngào.

Sémène chợt nghĩ bài hát của anh bị giết chết nhanh quá, rằng có lẽ thời gian đến sống bên con trai có thể nhanh thì vào mùa khô, hoặc chần chừ thì cũng vào đầu đông, và có lẽ anh cũng phải gấp rút không thể chậm trễ thêm nữa.

Những con cò  đã trở lại đến đậu trên mái nhà của Sémène. Mùa Xuân thực sự trở về đẹp và  lung linh  làm sao!

     

---

---

     

---

---