Ngày 2/7/1975, sau khi đất nước thống nhất, Quốc hội nước Cộng hoà Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam đổi tên TP Sài Gòn – Gia Định thành TP HCM. Thời điểm này thành phố có 12 quận: 1, 3, 4, 5, 6, 8, 10, 11, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Gò Vấp, Tân Bình và 5 huyện Củ Chi, Bình Chánh, Hóc Môn, Nhà Bè và Thủ Đức.

Ngày 18/9/1976, Hội đồng Chính phủ có Nghị định số 164/CP thành lập huyện Côn Sơn thuộc TP HCM. Tuy nhiên do xa cách địa lý và để tạo điều kiện quản lý công việc trong tình hình mới, thành phố đề nghị giao huyện Côn Sơn cho tỉnh Hậu Giang. Huyện Côn Sơn sau đó đổi tên thành Côn Đảo và trực thuộc tỉnh Hậu Giang từ ngày 15/1/1977.

Tháng 12/1978, Hội đồng Chính phủ có tờ trình về việc phân chia địa giới một số tỉnh, thành trong đó gồm việc sáp nhập huyện Duyên Hải của tỉnh Đồng Nai vào TP HCM (ngày 18/12/1991 huyện Duyên Hải đổi tên thành Cần Giờ). Việc này nhằm xây dựng, củng cố vành đai bảo vệ an ninh, trật tự của thành phố. Chủ trương được Quốc hội thông qua ngày 29/12/1978.

Sau nhiều lần điều chỉnh địa giới hành chính, đến năm 1986 TP HCM có 12 quận, 6 huyện; 232 phường, 85 xã và 4 thị trấn.

Tấm bản đồ Sài Gòn và các vùng phụ cận năm 1973. Khi ấy, vùng Thủ Thiêm là quận 9, còn quận 7 ở khu vực Bình Tân, quận 6 ngày nay. Cả thành phố có 11 quận, các vùng Thủ Đức, Phú Nhuận, Gò Vấp, Tân Bình… thuộc tỉnh Gia Định. Ảnh: Quỳnh Trần.

Theo Nghị định 03 ngày 6/1/1997 của Chính phủ, TP HCM lập thêm 5 quận mới, gồm: quận 2 trên cơ sở tách các xã An Khánh, An Phú, Thạnh Mỹ Lợi, Thủ Thiêm và một phần xã Bình Trưng của huyện Thủ Đức;

Quận 9 trên cơ sở tách các xã Long Bình, Long Trường, Long Phước, Long Thạnh Mỹ, Phước Bình, Tăng Nhơn Phú, Phú Hữu và một phần 4 xã: Bình Trưng, Phước Long, Tân Phú và hiệp Phú của huyện Thủ Đức;

Quận Thủ Đức là phần còn lại của huyện Thủ Đức gồm: thị trấn Thủ Đức, các xã Hiệp Bình Chánh, Hiệp Bình Phước, Linh Đông, Linh Trung, Linh Xuân, Tam Bình, Tam Phú và một phần 3 xã: Phước Long, Tân Phú và Hiệp Phú.

Quận 7 trên cơ sở tách các xã: Tân Thuận Đông, Tân Thuận Tây, Tân Quy Đông, Tân Quy Tây, Phú Mỹ và một phần thị trấn Nhà Bè của huyện Nhà Bè;

Quận 12 trên cơ sở tách các xã: Đông Hưng Thuận, Tân Thới Hiệp, Tân Thới Nhất, Thạnh Lộc, An Phú Đông và một phần của hai xã: Trung Mỹ Tây và Tân Chánh Hiệp thuộc huyện Hóc Môn.

Thời điểm này, TP HCM có 17 quận: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, Bình Thạnh, Phú Nhuận, Gò Vấp, Tân Bình, Thủ Đức và 5 huyện Củ Chi, Bình Chánh, Hóc Môn, Nhà Bè và Cần Giờ.

Thực hiện Nghị định 130 ngày 5/11/2003 của Chính phủ, TP HCM lập thêm quận Tân Phú (trên cơ sở tách các phường từ 16 đến 20 và một phần của hai phường 14, 15 của quận Tân Bình); Bình Tân (trên cơ sở tách các xã: Bình Hưng Hoà, Bình Trị Đông, Tân Tạo và thị trấn An Lạc của huyện Bình Chánh).

Ngày 23/11/2006, theo Nghị định của Chính phủ, TP HCM lập phường Tân Hưng Thuận thuộc quận 12 từ phần đất cắt ra của phường Đông Hưng Thuận; lập 4 phường 6, 8, 9 và 14 thuộc quận Gò Vấp.

Từ tháng 11/2006 đến 31/12/2020, TP HCM có 19 quận và 5 huyện; 259 phường, 58 xã và 5 thị trấn.

Ngày 9/12/2020, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Nghị quyết 1111 lập TP Thủ Đức, trực thuộc TP HCM trên cơ sở sáp nhập quận 2, 9 và Thủ Đức với diện tích hơn 211 km và một triệu người. Thành phố mới được kỳ vọng góp 30% tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) TP HCM và 7% tổng sản phẩm nội địa (GDP) cả nước.

Nghị quyết 1111 cũng cho phép nhập 19 phường thuộc quận 2, 3, 4, 5, 10, Phú Nhuận. Như vậy, từ ngày 1/1/2021, TP HCM có một thành phố, 16 quận và 5 huyện; 249 phường, 58 xã và 5 thị trấn.

Hữu Công